برات نان؛ سندی منحصربه فرد در اسناد مالی دوره قاجار

برات دیوانی، ابزار اصلی پرداخت های دولتی در دوران پیشامدرن (پیش از مشروطیت) ایران بود. این سند دیوانی انواع مختلفی داشت و مستوفیان به عنوان تنظیم کننده آن، هر برات را به منظور پرداختی مشخص صادر می کردند. عصر قاجار از نظر تنوع برات های دیوانی بسیار حائز اهمیت است، چرا که دست کم ۵۰ نوع برات مختلف در منابع این دوره شناسایی شده است. در دو پرونده موجود در آرشیو ملی ایران، ۲۲ برات با عنوان نان وجود دارد که در نوع خود منحصر به فرد هستند، چرا که تاکنون در منابع تاریخی هیچ اشاره ای به وجود این نوع برات دیوانی نشده است. در این مقاله تلاش خواهیم کرد در خلال سندشناسی و تحلیل محتوای این برات منحصربه فرد، به این پرسش پاسخ دهیم که در دوره قاجار نان دولتی به چه کسانی تعلق می گرفت و حکومت برای تخصیص نان از چه سازوکاری استفاده می کرده است. روش پژوهش در این مقاله مبتنی بر توصیف و تحلیل داده های اسنادی به ویژه اسناد بیوتات سلطنتی، وزرات پست و تلگراف و اسناد موسوم به دفاتر توجیهات عصر قاجاریه است.بر اساس یافته های این پژوهش، ساختار سندشناسی برات نان کاملا شبیه به سایر برات های دیوانی است و شناخت این ساختار به پژوهشگر این امکان را می دهد که برات نان را به سهولت از بین سایر اسناد مالی شناسایی کند. همچنین، تحلیل محتوای برات ها نشان می دهد که نان دولتی به شماری از کارکنان بیوتات سلطنتی از جمله عملجات اندرونی و عملجات کارخانه تعلق می گرفته و حکومت قاجار با استفاده از برات هایی با عنوان تسلیم، جیره و نان، بین سال های ۱۲۵۴ و ۱۲۶۸ قمری، به این کارکنان به صورت مستمر نان داده است.

Keywords:

اسناد مالی , برات دیوانی , برات نان , بیوتات سلطنتی , عصر قاجار