تقارن تصاویر (قرینه سازی پنهان) در شعر حافظ

استفاده هم‎زمان از چند عنصر زیبایی آفرین در سخن، پدیده‎ای است که در زبان فارسی سابقه‎ای طولانی دارد و در بحث‎های زیبایی‎ شناسی با نام‎های‎ «تزاحم تصاویر»، «تصویرهای مزاحم» و... از آن یاد شده است. این کار به‎دلیل آن که حجم ایماژهای متن را بیشتر از ظرفیت‎های زبانی آن می‎کند، ناپسند ارزیابی می‎شود و از اصالت شعر می‎کاهد، اما در شعر حافظ، بیت‎های بسیاری می‎توان یافت که در آن ها با وجود استفاده هم‎زمان از چند عنصر بدیعی بیانی در تصویرسازی، نه‎تنها تزاحم تصاویر پدید نیامده است، بلکه بر اثر هم‎گرایی تصاویر، معنای بیت چندلایه و زیبایی و خیال انگیزی آن افزون شده است. علاوه بر آن که درنهایت دو تصویر متقارن خلق شده که در نظر اول به چشم نمی آید. این هنرنمایی در شعر حافظ که ما آن را در مقابل اصطلاح تزاحم تصاویر، «تقارن تصاویر» نامیده‎ایم و از نگاه بلاغت پژوهان و شارحان حافظ دور مانده است، آنچنان مورد توجه حافظ قرار داشته که می‎تواند یکی از مشخصه‎های سبکی او به شمار آید. البته استخراج عناصر بدیعی بیانی یادشده، به شکل جدا از هم یا دوگانه در یک بیت، در شعر حافظ سابقه ای طولانی دارد، اما شکل تلفیقی آن ها به‎صورت منشوری که حداقل چهار وجه دارد و در نهایت دو تصویر موازی را شکل می دهد، برای نخستین‎بار است که معرفی می شود.  

Keywords:

تقارن تصاویر , تزاحم تصاویر , حافظ , بدیع , بیان