بررسی مسئله تابعیت مضاعف در حقوق بین الملل خصوصی با مطالعه موردی دعاوی ایران و آمریکا

تابعیت، یک رابطه سیاسی، حقوقی و معنوی است که شخص را به دولت معینی مرتبط می سازد. اعطایتابعیت از جمله اختیارات ارادی دولت است و بنابراین همین اختیار موید آن است که تبعه ی هر دولت مختاراست به تابعیت چند دولت دیگر نیز درآید. با این حال، تا کنون هیچ سیستم یکپارچه و متحدی برای تابعیتمضاعف طراحی نشده است، چرا که مستند به یکی از اصول بدیهی و خدشه ناپذیر حقوق بین الملل عمومی هردولتی حق دارد که خود به طور مستقل و آزادانه و فارغ از هرگونه قید و بندی شرایط تابعیت را مشخصنماید .دیوان بین المللی دادگستری که در دعوای معروف «نوته بام» با مساله ی تابعیت مضاعف مواجه شده بود،برای حل این مساله در پی یافتن راه حل بود و اعلام کرد که تابعیت موثر ملاک عمل است. نتیجه اینکهتابعیت غیر موثر به طور اساسی مردود تلقی نشد. از طرفی بر خلاف استحکام حکم دیوان در این دعوا و ایجادرویه ی قضایی جدید، برخی از آرای داوری (دیوان داوری دعاوی ایران-ایالات متحده)، آثار حکم دیوان بینالمللی دادگستری را تغییر داده اند.. به طور مثال در دعوای الف / ۱۸ این دیوان در مورد مرتبط با تابعیتمضاعف، نظریهی تابعیت غالب را اعمال کرد. تابعیت غالب و موثر همان نظریه ای است که کمیسیون حقوقبین الملل در پیش نویس مواد مربوط به حمایت دیپلماتیک به آن اشاره کرده است؛ البته با این قید که تابعیتغالب فقط در مواردی قابل استناد است که شخص، تابعیت دو دولت طرف اختلاف را داشته باشد. به موجبماده ۷ این پیشنویس، این قاعده قدیمی که هیچ دولتی نمی تواند در مقابل دولت دیگر حامی شخصی باشدکه تابعیت همان دولت را دارد همچنان معتبر است، مگر در مواردی که تابعیت دولت اول در زمان بروزاختلاف یا در زمان طرح دعوای رسمی غالب بوده باشد.دراین مقاله به اجمال، موضوعات مربوط به تابعیت،تابعیت مضاعف، آثار و پیامدهای آن با نیم نگاهی به دعاوی اتباع ایران و آمریکا و تاثیر تابعیت مضاعف برسرنوشت این پرونده ها در دیوان داوری دعاوی ایران-ایالات متحده بررسی شده است.

Keywords:

تابعیت , تابعیت مضاعف , تابعیت موثر , دیوان داوری دعاوی ایران-ایالات متحده