بررسی ریشههای پیدایش مکاتب هنری بومی و ایالتی در دوره صفوی با رویکرد تاریخیمطالعه موردی: مکتب نوشناخته استرآباد (نیمه دوم قرن ۱۰ و نیمه اول قرن ۱۱ ه. ق)

بررسی شرایط مذهبی، اجتماعی و اقتصادی دشت گرگان و اهمیت این منطقه در دوران صفوی، نشان از شرایط لازم جهتشکل گیری یک مکتب ایالتی در استرآباد دارد. مطالعه نسخه های منسوب به مکتب استرآباد، که به دلیل پراکندگی و عدمشناخت از آنان تا به حال مورد تحلیل جامع واقع نشده اند، دارای ویژگیهای خاص بومی هستند که استقلال آنان از دیگرمکاتب همدوره خود، کاملا مشهود است. با معرفی و بررسی نسخههای ارائه شده در موزه های بریتانیا و نیز ۱۵ نگاره ازیک شاهنامه در موزه ملک تهران، به عنوان تنها نسخه منسوب به شاهنامه استرآبادی موجود در ایران میتوان به آنویژگیهای منحصربفرد پی برد. در این پژوهش، با رویکرد تاریخی و شناخت شرایط اقتصادی، مذهبی و اجتماعی استرآباددر دوره صفوی، که البته درک ریشه های فرهنگی آن، نیاز به درک تحولات استرآباد در دوره های قبل از صفویان دارد،و نیز تغییر رویکرد حمایت از هنر در زمان شاه تهماسب صفوی و تعطیلی کارگاه قزوین و حضور تعدادی از هنرمندان دربارصفوی در استرآباد و برقراری آرامش سیاسی که زمینه ساز فعالیتهای فرهنگی است و پیدایش دو دوره آرامش سیاسیشناخته شده در این منطقه، وجود کارگاه هنری ایالتی در حکومت محلی استرآباد را محتمل می سازد. همچنین با بررسیمنتخبی از نگارههای شاهنامه های این دوره، به لحاظ، فضای تصویری و انتخاب محدوه رنگی، خصوصیات بومی دررنگ آمیزی و صحنه پردازی و تنوع کیفیت این تصاویر، علاوه بر نمایان شدن هویت منحصربفرد آنان، حضور و فعالیتچندین نگارگر در تولید این نسخ که نشان از وجود کارگاه هنری مستقل است مشخص میگردد. روش تحقیق در مباحثتاریخی به شیوه تحلیلی- تاریخی و در مطالعه نسخه و نگاره ها، به شیوه توصیفی، تحلیلی میباشد.

Keywords:

مکتب استرآباد , شاهنامه نگاری , موزه ملک , نگارگری , صفوی