بررسی ضمان معاوضی و ضمان قهری در قاعده تلف مبیع قبل از قبض

این مقاله با هدف بررسی ضمان معاوضی و ضمان قهری در قاعده تلف مبیع قبل از قبض و با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای انجام شد. یافته های پژوهش بیانگر آن بود که مسئله ای که از دیرباز توجه طرفین معاملات را به ویژه در عقد بیع، به خود مشغول کرده است، مسئولیت زیان هایی است که در زمان معامله، به مورد معامله وارد می شود. در حقوق مدنی ایران، این موضوع با قاعده ی «تلف مبیع قبل از قبض» مطرح و شناخته شده و از میراث فقهی به قانون مدنی سرایت کرده است. و مهم ترین اثر آن یعنی انتقال مالکیت، اصولا هم زمان و با انعقاد عقد، حاصل می شود. اگرچه ممکن است ضمان حاصل از آن، بر عهده ی فروشنده (در تسلیم مبیع) و خریدار (در تسلیم ثمن) باقی بماند. این ضمان، همان ضمان معاوضی است. ضمان معاوضی، التزام به پرداخت عوض معین، در مقابل معوض دریافتی و بالعکس است که تنها در عقود معاوضی ایجاد می شود. این قاعده اختصاص به بیع و مبیع نداشته و می توان حکم آن را درمورد ثمن و سایر معاوضات غیر از بیع نیز تسری داد. در ضمان قهری بر خلاف ضمان عقدی و معاوضی، تعهد نه اثر مستقیم دارد و نه اثر غیرمستقیم، در این نوع ضمان تنها اثری که وجود دارد اثر عهدشکنی است. همچنین مفاد قاعده ی «تلف مبیع قبل از قبض» این است که اگر عقد بیعی منعقد شود و مبیع، قبل از تسلیم از سوی بایع به مشتری، بدون تعدی و تفریط بایع تلف گردد، بیع منفسخ شده و خسارت متوجه ی بایع خواهد بود که لازم است ثمن را در صورت اخذ، به مشتری بازگرداند، حتی اگر مالکیت مبیع به مشتری منتقل شده باشد.

Keywords:

ضمان معاوضی , تلف قبل از قبض , قبض , اتلاف