بازپژوهشی در برداشت و کاربرد پدیده ی «قسامه» در فقه جزایی

قسامه، قسم هایی است که ولی دم تنها یا با عده ای از نزدیکان برای اثبات قتل یا جرح یاد می کنند. این گونه قسم در متون فقهی مذاهب مختلف اسلامی دیده می شود؛ اما قراءت و دیدگاه مذاهب در مورد این پدیده متفاوت است. چون روآیات دراین باره از مجاری مختلف و متفاوت نقل شده است. برخی منشا این پدیده ی را به قبل از اسلام نسبت داده اند؛ اما فقیهان امامیه این پدیده را از مختصات حقوق جزای اسلامی می دانند و آن را به زمان پیامبر اسلام نسبت می دهند. این قسم ها که به «قسامه» معروف است در مقابل اصل برائت و خلاف قسم هایی است که در فقه اسلامی رایج است. چراکه قسم در حقوق اسلامی هماناره مخصوص منکر یا مدعی علیه است و بینه از اختصاصات مدعی؛ بنابراین عده ای از فقیهان بر این باورند که خلاف اصل نمی توان حکم صادر کرد و به همین جهت برخی آن را از زمره ی حقوق اسلامی ندانسته اند. به گونه ای که عمر بن عبدالعزیز یکی از خلفای اموی منکر «قسامه» گردید و آن را نفی کرد. به قضات سرزمین های اسلامی دستور داد که به جای «قسامه» از بینه که دو شاهد عادل است استفاده کنند و لذا برخی از فقهای اسلامی جاری نمودن «قسامه» را برخلاف برداشت های عقلانی و رویه ی کلی قوانین اسلامی دانسته اند، چراکه نمی شود بدون داشتن علم، فردی یا عده ای قسم یاد کنند و فردی را به قصاص یا دیه محکوم نمایند؛ چنانکه تعدادی از انصار در عصر پیامبر (ص) برای فردی از نزدیکان شان که در نزدیک قلعه خیبر به صورت کشته پیدا شد، قسم یاد نکردند. گفتند ما نمی دانیم که چه کسی آن را کشته است و پیامبر اسلام از بیت المال دیه پرداخت نمودند. در این مقاله دو نظریه ی کاربردی بودن قسامه و عدم آن مورد بحث قرارگرفته است.

Keywords:

قسامه , بینه , اصل برائت , لوث