بررسی فضایی شاخصهای مورفوتکتونیکی درهها با توجه به ساختمان زمینشناسی (مطالعه ی موردی: بخشی از ناهمواری های استان زنجان)

در شهرستانهای زنجان و ایجرود و بخش­هایی از ابهر، طارم و ماهنشان استان زنجان، دره­های فراوان و متعددی وجود دارد. این مقاله به بررسی و مطالعه­ی شاخص های مورفوتکتونیکی برخی از این دره ها با در نظر داشتن ساختمان زمین­شناسی پرداخته است. بدین منظور ابتدا دره های منطقه­ی مورد مطالعه بر اساس فرم و ساختمان تقسیم­بندی شد. از مجموع ۱۴۹ دره شناسایی شده، ۳۷ دره ساختمان عمود بر گسل، ۹ دره در هر یک از ساختمان­های موازی گسل، گسلی و عمود بر تاقدیس، ۱۰ دره در ساختمان عمود بر ناودیس، ۶ دره در ساختمان موازی با ناودیس، ۵ مورد در ساختمان ترکیبی از گسل با ناودیس یا تاقدیس (دره­های ترکیبی) و ۶۴ دره­ی باقی مانده به عنوان دره­های سایر معرفی گردید. برای تعیین مقدار فعالیت­ نئوتکتونیکی درهها از شاخص­های مورفوتکتونیک مثل گرادیان طولی رودخانه (SL)، عدم تقارن حوضه­ی زهکشی (AF)، نسبت پهنای کف دره به ارتفاع آن (VF) و شاخص میزان پیچ و خم رودخانه (S) استفاده شد. نتایج بررسی­ها حاکی از آن است که منطقه­ی مطالعاتی از نظر شاخص (SL) در همه­ی طبقات انتخابی غیرفعال بوده، کمترین مقادیر SL با کم عمق ترین درهها و مقادیر بالای آن بر عمیق ترین درهها منطبق است. میانگین شاخص (VF) در هر  یک از زیرحوضهها نشان میدهد؛ که طبقههای ترکیبی و عمود بر گسل مابین یک و دو قرار داشته و نیمه فعال است؛ اما در سایر طبقات کوچک­تر از یک بوده و تکتونیک فعال میباشد. همچنین منطقه از نظر حوضه­ی زهکشی، نامتقارن است که علت آن فعال بودن منطقه از نظر شاخص (AF) است. پایین بودن شاخص (S) در همه طبقات مبین مستقیم بودن رودخانه و جوان و فعال بودن منطقه است. بررسی­ همچنان حاکی از این است که سایر دره­ها از فعالیت نئوتکتونیکی، کمتر متاثر شدهاند.

Keywords:

واژه های کلیدی: ساختمان زمینشناسی , شاخصهای مورفوتکتونیک , گسل , دره , زنجان