درآمدی بر نگرش سیستمی در داستان کوتاه ایرانی

نگرش سیستمی رویکردی همه­ جانبه ­نگر است که می­ تواند از عوامل بیرونی و درونی موثر بر آفرینش، اوج گیری و افول یک اثر ادبی و ویژگی ­های ذاتی آن، داده­ های ارزشمندی به­ صورت یکجا ارائه ­نماید. داستان کوتاه، از میان انواع ادبی گونه ­گون ، قابلیت بالایی برای بررسی در چارچوب این نگرش دارد. در نوشته حاضر به منظور بررسی داستان کوتاه ایرانی بر پایه نگرش سیستمی، از تطبیق شاخصه ­های مهم و محوری داستان کوتاه –که مورد توافق عموم منتقدان است- با ویژگی­ های عمومی سیستم ­های باز، مولفه هایی استخراج گردیده و شگردهای فراگیر داستان کوتاه بر مبنای این مولفه­ ها  تحلیل­ و در موارد لازم برای تبیین دقیق تر مباحث، به نمونه ­هایی از داستان­ های کوتاه­ معروف، ازجمله «کباب غاز» استشهاد گردیده ­است. در این بررسی علاوه ­بر شناسایی عناصر شکلی و ابعاد معنایی و نقش ارتباطی این دو در شکل­ گیری و عملکرد داستان کوتاه، چگونگی اثرگذاری آن­ها بر مخاطبان ارزیابی و بازنمایی شده است. با وجود انتقادهای بعضی صاحب­ نظران بر آثار جمالزاده، این ارزیابی، نقش پایه ­ای او در رونق داستان کوتاه ایرانی و گرایش بسیاری از نویسندگان متاخر به واقع­ گرایی، اجتماع­ نگاری و فرهنگ عامه را به روش علمی سیستمی اثبات می ­کند. چنین جستاری به لحاظ روش­ شناسی می ­تواند مقدمه ­ای بر انجام پژوهش ­های موردی ژرف تر باشد و به عنوان نمونه ­ای کاربردی زمینه پژوهش ­های مشابه را بر روی گونه ­های دیگر ادب روایی ازجمله رمان فراهم آورد.

Keywords:

درونداد-برونداد , فرآیند چرخشی , متغیر-پارامتر , عملکرد سیستمی , هم پیوندی متقابل