کشاورزان و عادت واره بوم شناختی در حاشیه: مطالعه کیفی مبتنی بر نظریه زمینه ای

در سال­های اخیر بخش کشاورزی ایران، درمعرض بحران­ها و مخاطرات محیط ­زیستی گوناگونی قرار گرفته که اثرات عمیق و جبران­ناپذیری بر پیکره­ روستاها وارد کرده است. نقش زمینه­­های اجتماعی و فرهنگی را در بروز این بحران­ها و مخاطرات و همچنین در شکل­گیری نگرش­ها، ارزش­ها و رفتارهای ایجادکننده­ این مخاطرات در میدان کشاورزی نمی­توان نادیده گرفت؛ بنابراین هدف این پژوهش، واکاوی عادت­واره­ بوم­شناختی کشاورزان شهرستان ازنا و کشف بسترها و زمینه­های شکل­گیری آن بود. این پژوهش با استفاده از روش کیفی و نظریه زمینه­ای انجام شد. نمونه­گیری پژوهش از نوع هدفمند بود و تا رسیدن به اشباع نظری ادامه یافت. مشارکت­کنندگان ۳۳ نفر بودند. تکنیک این پژوهش از نوع مصاحبه نیمه­ساختاریافته بود. یافته­ها نشان داد، فشارهای ساختاری ادراک­شده و دوگانه انفعال-ناکارآمدی دولت به­عنوان شرایط علی، معادله توارث و تقسیم که خردشدن بیش ­از حد اراضی کشاورزی را درپی دارد، به­عنوان شرایط مداخله­گر و تیغ­ دولبه کشت مکانیزه به­عنوان شرایط زمینه­ای، موجب به حاشیه­ رفتن عادت­واره بوم­شناختی می­شوند. کشاورزان در مواجهه با این شرایط، کشاورزی سازگار با بازار، استفاده بیش از حد از نهاده­های شیمیایی و آیش نگذاشتن زمین را به­عنوان راهبرد انتخاب می­کنند که درنتیجه موجب تراژدی منابع آبی، فرسایش خاک و مهاجرت می­شود. مداخلات از نوع قانون­گذاری، ترویج و آموزش و توجه به دانش سنتی و بومی کشاورزان می­تواند به ارتقای عادت­واره بوم­شناختی کشاورزان و حفظ زیست­بوم منجر شود.

Keywords:

دانش بومی , زیست­بوم , عادت­واره بوم­شناختی , فشار ساختاری , کشاورزی