علل مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز (نیمه دوم قرن سیزدهم قمری/نوزدهم میلادی)

یکی از مسائلی که حکومت قاجاریه با آن مواجه شد، مهاجرت توده­های مردم بود؛ مهاجرتی که از ۱۲۶۶ق/ ۱۸۵۰م، و به نسبتی گسترده­تر از ۱۲۸۶ق/ ۱۸۷۰م، از ایالات مختلف به خارج از ایران به­خصوص نواحی جنوب قفقاز اتفاق افتاد، تا جایی که سالی چند هزار نفر ترک وطن می­کردند و در کارخانه ها، صنایع نفت، دهکده ها، مزارع، اسکله ها و غیره در بدترین شرایط مشغول به کار می­شدند. در این مقاله کوشش شده است با رویکردی توصیفی تحلیلی، مبتنی بر گردآوری داده­ها از منابع آرشیوی و با اتخاذ چارچوب نظری مدل­های جاذبه و دافعه براساس آرای متفکرانی چون روانشتاین، دروتی توماس و اورت اس. لی، چرایی مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز تبیین شود. مدعای پژوهش این است که عوامل اقتصادی، سیاسی و اجتماعی، به­عنوان عوامل فشار و کشش، در مبدا و مقصد نوعی عدم تعادل ایجاد کردند که موجب مهاجرت نیروی کار ایرانی به قفقاز شد و طی سال­ها این روند ادامه داشت.

Keywords:

مهاجرت , دوره قاجاریه , قفقاز , نیروی کار ایرانی , روسیه تزاری