« قابوسنامه الگوی برتراخلاق»

بخش مهمی از ادبیات تعلیمی، آموزش و راهنمایی به سوی اخلاق نیک انسانی در جهت سعادت و نیکبختی نسل بشر، همواره مورد توجه اندیشمندان و صاحب نظران کشورمان بوده است. در این حوزه، آثار منثور و منظوم فراوان و ارزشمندی جای می گیرد که یکی از آن آثار ارزشمند، قابوس نامه است. امیر عنصر المعالی کیکاووس ابن اسکندر ابن قابوس ابن وشمگیر زیاری، از امیران دانش دوست و دانش گستر خاندان زیاری و از نویسندگان توانای پارسی زبان بود که کتاب قابوس نامه را برای نصیحت ، آموزش و تربیت پسرش گیلان شاه -که گویا پس از او به حکومت محلی و منطقه ای باقیمانده از حکومت اجدادیشان (گرگان و طبرستان) رسید- به رشته ی تحریر در آورده است. با توجه به اینکه جامعه امروز، به ویژه نسل نوجوان و جوان، با آسیب های اخلاقی و تربیتی بسیاری روبروست؛بسط و گسترش آیین نامه های زندگی و آموزه های اخلاقی منطبق بر فرهنگ غنی ایرانی - اسلامی ، می تواند یکی از مقوله های حیاتی و بسیار موثر در سعادت انسان باشد، پژوهش در آثار تعلیمی بسیار حائز اهمیت است؛ لذا هدف از این پژوهش، «بررسی وجوه اخلاق و آیین زندگی در قابوسنامه » است. این پژوهش توصیفی – تحلیلی،به روش اسنادی است که با استفاده از مقالات، کتابها ، منابع اینترنتی و تحلیل نگارندگان تنظیم شده است. ناگفته پیداست که هدف عنصرالمعالی از تالیف این اثر تعلیمی، ابتدا ارشاد و راهنمایی فرزندش «گیلانشاه» و سپس بهره مندی دیگر جویندگان خردپیشه بوده است. او با هنرمندی تمام، با استفاده از آیات قرآن و نظریات سلف خردمند و خردورز اندیشه های پاک و متعالی از جلوه های زیبای زندگی و تربیت فرزند را در ابعاد شخصی و اجتماعی، به گونه ای حکیمانه برای گیلانشاه بیان نموده است که دیگران نیز بتوانند در مراحل مختلف زندگی، از برکات این اثر ارزنده بهره مند گردند. همه آموزه های اخلاقی که به طور کامل به صورت امر یا نهی در قابوسنامه وجود دارد، ۶۶۳جمله است. از این میان ۴۵۲ جمله و به تعبیر دیگر ۶۸ درصد از آموزه ها به فضایل اخلاقی اختصاص دارد که نشان می دهد، در قابوسنامه به فضایل اخلاقی بیش از رذایل اخلاقی توجه شده است. (غربی،۱۳۹۵: ۲۷۴)عمده مباحث مطرح شده در قابوس نامه که با حوزه گرانسنگ اخلاق در ارتباط است، عبارتند از: درک نعمت های الهی، مهربانی، امانت داری، دوستی و مودت با دیگران، راستگویی، جوانمردی، پایبندی به عهد و پیمان، تربیت فرزند، پرهیز از اسراف و ده ها موضوع دیگر.

Keywords:

قابوس نامه , ادبیات تعلیمی , اخلاق , پند و اندرز , الگوی برتر