نشانه شناسی فضای قدسی: رویکردی انتقادی به تولید فضا در آیین یارسان

هدف جستار حاضر تحلیل و بررسی راهبردهای تولید و بازنمایی فضای قدسی در متون آیین باطنی یارسان (با تمرکز بر متن بارگه بارگه) است. برای این منظور، ابتدا الگوهای مکان­یابی بکار رفته در متن را با استفاده از رویکرد لویسنون (۲۰۰۴) بررسی کرده، و سپس راهبردهای بازنمایی و تولید انگاره­های فضایی را از منظر بوم­شناسی انتقادی (Westphal ۲۰۱۱) مورد بررسی قرار می­دهیم. نتایج تحقیق نشان می­دهد که متن مورد نظر از دو الگوی ایستای فضایی توپولوژی و اشاری و همچنین از الگوی پویای حرکتی برای مکان­یابی و تعیین جایگاه فضایی عناصر بهره می­برد. از سوی دیگر، نتایج روشن ساخت که انگاره­های فضایی در متن مذکور بر اساس دو کلان استعاره کاروان و رنگرزی شکل گرفته­اند. این ساخت­های استعاری منجر به تفکیک ناپذیری انگاره­های فضایی و دوره­های زمانی در متن شده است، به گونه­ای که هر ایده فضایی در متن به صورت غیرمستقیم یک دوره تاریخی را نیز نشان می­دهد (اصل فضا-زمانمندی). از سوی دیگر نتایج این مطالعه نشان داد که متن مورد بررسی مرزهای متعارف و تثبیت شده فضایی را میان انگاره­های فضایی و جغرافیایی به چالش کشیده، و در راستای انگاره­های ایدئولوژیک خود ساخت و ترکیبی جدید را از آنها ارائه می­دهد. بعلاوه متن مذکور با  واسازی مرزهای جغرافیایی واقعی و خیالی (اصل ارجاعیت) و همچنین با بکار بردن نام­جای­های متکثر و متنوع به شیوه­ای نوین در جهت تثبیت معانی و پیام­های الهیاتی خود عمل می­کند. در نهایت باید ذکر کرد تمام این الگوها و راهبردهای فضایی در این متن در راستای ارائه نوعی نقشه فضایی نوین (سطح بازنمایی­های فضایی) و یا یک ایدئولوژی فضایی جدید بکار می­روند.

Keywords:

فضا , بوم شناسی انتقادی , دستور فضا , یارسان , تولید فضا