جمله های شبه مرکب در فارسی و راهبردهای ساخت آن

قید را می­توان از جنبه­های صرفی، نحوی و معنایی تعریف و به انواعی تقسیم کرد. نقش معنایی قید توصیفگری است. مفاهیم قیدی تنوع معنایی گسترده­ای دارند. به لحاظ ساختمانی، نقش قیدی (افزوده) را می­توان از طریق گروه­های قیدی، گروه های اسمی، گروه های حرف اضافه­ای و بندها بیان کرد. در زبان فارسی، در بسیاری موارد، این نقش را گروه های اسمی و حرف اضافه­ای بر عهده دارند. این گروه­ها خود می­توانند وابسته­های گوناگونی از جمله «بند» داشته باشند. مواردی مانند «وقتی که»، «جایی که»، «به محض این که»، «در حالی که»، «به خاطر این که»، «همچنان که»، «به گونه­ای که» را در کتاب­های دستور و بسیاری از دیگر منابع، معمولا حرف ربط مرکب یا گروه ربطی در ساخت جمله­های مرکب در نظر گرفته­اند و بند موصولی یا متممی درون گروه اسمی یا حرف اضافه­ای را با بند قیدی یکی انگاشته اند. ولی از نظر ساختی اینها بخشی از گروه اسمی و گروه حرف اضافه­ای با نقش قیدی­اند. از این رو، به نظر می رسد این گونه ساخت­ها را نمی­توان جمله مرکب در نظر گرفت. به هر روی، برای تمایزگذاری میان این موارد از موصولی­سازی در نهاد و مفعول، در این مقاله آنها را «راهبردهای ساخت بند شبه­مرکب» نامیده­ایم. در این پژوهش، که پژوهشی توصیفی است، مفاهیم بیانگر روابط قیدی را در ۱۹ گروه (۱۰ گروه اصلی و ۹ زیرگروه) طبقه­بندی کرده ایم. همچنین نشان دادیم ارتباط مستقیمی میان آشکار شدن «که» موصولی یا متممی با امکان گسست بند وجود دارد. از این گذشته، با استناد به مثال­های متعدد نشان داده ایم «مصدر» در زبان فارسی، اگرچه اسم است (ویژگی­های تصریفی فعل را ندارد) ولی می تواند به شکل «فعلی تنزل­یافته» عمل کند. داده­های این پژوهش از میان ۳۰۰۰ دقیقه برنامه­های گوناگون شبکه های مختلف رسانه ملی (رادیو و تلویزیون) در بازه زمانی خرداد تا بهمن۱۴۰۰ با تمرکز بر روابط قیدی استخراج شده است.

Keywords:

گروه قیدی , گروه اسمی , گروه حرف اضافه ای , بند موصولی , بند مرکب , متمم اشاره