بررسی تلمیح در اشعار حافظ با محوریت آیات قرآن

در ادب فارسی کمتر شاعری را می توان پیدا کرد که شعرش به اندازه حافظ از قرآن و روایات تاثیر گرفته باشد؛ او از همان ابتداتسلط بی نظیر خود را به کلام الله و احادیث نشان می دهد. وی مانند دیگر گویندگان و نویسندگان پارسی گوی به شیوه هایبدیعی و گوناگون از قرآن و حدیث بهره برده است. گاه از بخشی از آیه یا حدیث، گاه به معنی و مفهوم آنها و گاه با تلمیح و اشاره به یک واژه، سخن خود را مرشح کرده است. در واقع الگو و ساختار اصلی حافظ در آثارش «قرآن» است. موزونیت اشعار حافظ به طور کلی در قرآن کریم سرنخ دارد؛ اما از آن جایی که کلام الهی، کلامی منصور است و غزلیات حافظ به صورت نظم آورده شده،نمی تواند متاثر از قرآن کریم باشد و این وزن از موزونیت کلام خداوند متعال جداست. حافظ در اشعار خود گاه به طور مستقیم از آیات قرآن کریم استفاده می کند همچون بیت «شب وصل است و طی شد نامه هجر/سلام فیه حتی مطلع الفجر» که با اندکی تغییر از آیه پنجم سوره مبارک قدر استفاده شده است. همانگونه که حافظ در بخش های مختلفی از غزلیات خود هرچه را که دارداز دولت قرآن میداند، تلمیح به داستان های قرآنی را نیز میتوان نقطه مسلمی در اشعار حافظ دانست؛ به عنوان مثال غزلی با مطلع «بلبل ز شاخ سرو به گلبانگ پهلوی/می خواند دوش درس مقامات معنوی» اشاره به داستان حضرت موسی(ع) و هم کلامی وی با خداوند متعال دارد. حافظ در اشعار خود از تمامی بحرهای موزون فارسی استفاده کرده است و این در حالی است کهقرآنکریم خود، شعر بودن خود را انکار می کند و در جایی نیز که کفار، پیامبر اکرم (ص) را شاعر دیوانهای می خواندند، این امر را ردمیکند. موزونیت اشعار حافظ به طور کلی در قرآنکریم سرنخ دارد؛ اما از آن جایی که کلام الهی، کلامی منصور است و غزلیاتحافظ به صورت نظم آورده شده، نمی تواند متاثر از قرآنکریم باشد و این وزن از موزونیت کلام خداوند متعال جداست.در اینمقاله به بررسی مفهوم تلمیح پرداخته و به عنوان نمونه چند نمونه از غزلیات حافظ را با تاسی از آیات قرآن ارائه می نماییم

Keywords:

تلمیح , حافظ , قرآن , غزل