تبارشناسی هم‎‍ریخت‎‍شدن فضاهای آموزشی نوین در ایران عصر قاجاری

رهیافت‎‍های نوین راجع به نسبت قدرت با معماری، به بازاندیشی درباره چگونگی برساخته‎‍شدن فضاها و سازوکارهای جاری قدرت در آنها انجامیده است. در تاریخ ایران دوره قاجار، شکل‎‍گیری‎‍ نظام آموزش نوین هم‎‍گام با ایجاد و تاسیس فضاها و مکان‎‍های خاص آموزش بود و در نوع خود، گسستی از آن گذشته تاریخی اش محسوب می شد که در آن همواره از فضاهای بسیار متنوع و ناهم‎‍ریخت برای آموزش استفاده می‎‍شد؛ از این‎‍ رو هدف و مسئله مقاله حاضر، تجزیه و تحلیل تبارشناسانه ریخت‎‍شناسی فضای نوین آموزشی و مناسبات قدرتی است که ازطریق معماری، سامان‎‍دهی و چیدمان عناصر آموزش، کارکرد خاصی به این فضاهای نوین بخشیده‎‍ بود. به این منظور و با الهام از تبارشناسی فوکویی در پی واکاوی زمینه‎‍ها و دامنه هم‎‍ریخت‎‍شدن این مدارس، گزارش‎‍های مورخانه و اسناد آرشیوی تجزیه و تحلیل و در پایان نتیجه‎‍ گرفته ‎‍شد که فهم جدید از انتظام و انضباط امور و هم‎‍سانی عناصر که پیش‎‍تر در خواست ارتش متحدالشکل و دولت مقتدر نمود یافته ‎‍بود، خواسته‎‍ یا ناخواسته به مهم ترین شاخصه فضاهای آموزشی نوینی تبدیل شد که در حال شکل‎‍گیری بود. به این ترتیب تکنولوژی قدرت انضباطی با حصار‎‍بندی، شبکه‎‍بندی و کارکردی‎‍کردن فضاها و بهره‎‍بردن از ردیف، تلاش کرد تا ازطریق معماری، چیدمان ذهن و بدن سوژه‎‍های نظام آموزشی را به صورت همسان تحت نظارت ‎‍و ‎‍مراقبت قرار دهد و آنان را برای نظم نوینی آماده‎‍ کند که در حال شکل‎‍گیری بود. بعدها سوژه‎‍ها با ایفای نقش به ابزاری برای پیشبرد برنامه‎‍ها و اهدافی تبدیل شدند که تا چند نسل پیش‎‍تر، برای دولت‎‍مردان و جامعه تصورشدنی نبود.

Keywords:

سیاست ‎‍فرهنگی , مدارس در نظام ‎‍آموزشی‎‍ , حصار , شبکه‎‍بندی , قاجار