ارزیابی تحمل به تنش کم آبی در یک جمعیت در حال تفرق گندم نان با استفاده از بای پلات ژنوتیپ × صفت

مقدمه: کمبود آب نسبت به سایر تنش­های غیر زیستی، مهم­ترین عامل محدود کننده رشد و تولید در تمامی گیاهان زراعی به­ویژه گندم است. بررسی چگونگی واکنش گیاهان زراعی تحت شرایط تنش، بهترین راه­کار برای مقابله با تنش خشکی به­منظور تولید ارقام زراعی متحمل به تنش و بهبود عملکرد تحت این شرایط به­شمار می­رود. چالش اصلاح برای تحمل به تنش خشکی در تمامی گیاهان زراعی، دستیابی به یک روش سریع غربال­گری ژنوتیپ­ها و بهبود ژنتیکی عملکرد در این شرایط دشوار محیطی است. هدف از اجرای این آزمایش، شناسایی ژنوتیپ­های پرمحصول و متحمل به تنش کم­آبی در یک جمعیت نسل چهارم گندم نان بود.مواد و روش­ ها: مواد گیاهی این آزمایش، ۹۰ ژنوتیپ نسل چهارم حاصل از تلاقی بین دو رقم گندم نان (آرتا، یک رقم بهاره حساس به تنش­های شوری و خشکی، و ارگ، یک رقم متحمل به تنش­های شوری و خشکی) بود. این ژنوتیپ­ها به­همراه والدین در قالب کرت­های خرد شده بر پایه طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار تحت دو شرایط آبیاری و قطع آبیاری در مرحله گرده­افشانی در سال زراعی ۱۳۹۴ در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز مورد ارزیابی قرار گرفتند. ارزیابی ژنوتیپ­ها با استفاده همزمان از شاخص تحمل به تنش (STI) بر اساس صفات مرتبط با عملکرد شامل عملکرد دانه (STI-Y)، وزن سنبله (STI-S)، وزن هزار دانه (STI-۱۰۰۰) و شاخص برداشت (STI-HI) و شناسایی روابط میان این شاخص در صفات مربوطه توسط تجزیه بای­پلات ژنوتیپ × صفت انجام شد. در انتها بر مبنای روابط موجود در بای­پلات، ژنوتیپ­های با عملکرد بالا و متحمل به تنش کم­آبی رتبه­بندی و شناسایی شدند.یافته­ های تحقیق: نتایج حاصل از بای­پلات نشان داد که دو مولفه اصلی اول به­ترتیب ۴۶ و ۲۶ درصد و در مجموع ۷۲ درصد از تغییرات کل داده­ها را در جمعیت مورد مطالعه توجیه کردند. زاویه بسته بین بردارهای STI-Y،  STI-S و STI-HI وجود همبستگی مثبت بین این صفات را نشان داد، در حالی­که زاویه باز بین صفات STI-Y و STI-HI با STI-۱۰۰۰ نشان دهنده وجود همبستگی منفی بین این صفات بود. در مقابل، بین بردارهای STI-S و STI-۱۰۰۰ زاویه قائمه مشاهده شد که بیانگر عدم وجود همبستگی بین این دو صفت بود. در مجموع، با توجه به روابط موجود در بای­پلات و بر مبنای ترکیب بردارهای صفات STI-Y و STI-۱۰۰۰ ، ژنوتیپ­های شماره ۸۴، ۴۵، ۸۹ و ۱۵ که دارای عملکرد بالاتر و تحمل بیش­تر به تنش کم­آبی بودند، شناسایی و معرفی شدند.نتیجه ­گیری: نتایج این آزمایش منجر به شناسایی ژنوتیپ­های برتر و امیدبخش با پتانسیل عملکرد بالاتر و تحمل بیش­تر به تنش کم­آبی شد. ژنوتیپ­های شماره ۸۴، ۴۵، ۸۹ و ۱۵ که برتر از والد متحمل به تنش خود بودند، بعد از مراحل خالص­سازی می­توانند به­عنوان ژنوتیپ­های مناسب و مطلوب جهت کشت در محیط­های نرمال و دارای تنش کم­آبی معرفی شوند. از این ژنوتیپ­ها می­توان به­عنوان پایه­های والدینی متحمل به تنش کم­آبی در برنامه­های به­نژادی آینده نیز استفاده کرد.

Keywords:

برهمکنش ژنوتیپ× محیط , تنش خشکی , شاخص تحمل به تنش , عملکرد دانه