رساله های سیاسی اسلامی در ایران معاصر

در فضای نسبتا آزاد سال های اولیه دهه بیست انتشار آثار و مقالات ضد دینی افزایش یافت و جامعه مذهبی را با سیل پرسشها و شبهات جدید روبرو کرد و اندیشمندان مذهبی را به تامل واداشت. در این زمان کسروی  مشهورترین سردمدار جریان ضدمذهبی محسوب می شد. وی به خصوص در دو کتاب شیعیگری و در پیرامون اسلام که در سال ۱۳۲۳ منتشر شدند اسلام و تشیع را به نقد کشید. نوشته های کسروی واکنشهای شدیدی را در پی داشت و سرانجام به قتل او منجر شد. در کنار وی علی اکبر حکمی زاده با انتشار جزوه ای کوچک به نام اسرار هزارساله موجی از پاسخگویی در میان نیروهای مذهبی را به دنبال آورد. حکمی زاده در این کتاب نقدهای خود را به صورت سوال منتشر کرده و از علما خواسته بود به این سوالات پاسخ دهند.[۱]  کسروی و حکمی زاده لبه تیز حملات خود را متوجه علما و جایگاه آنان در مذهب شیعه کردند و از جمله مساله ولایت فقیه و عدم مشروعیت حکومت در عصر غیبت و حقوق سیاسی فقها در عصر غیبت را به نقد کشیدند. این در حالی بود که در این زمان در حوزه ها این تفکر تقریبا فراموش شده بود و علما و مراجع وقت با تاسی به آیت الله حایری از حقوق سیاسی فقها سخنی به میان نمی آوردند. اما پرسشها و تردیدهایی که از سوی کسروی و حکمی زاده مطرح شد علما را واداشت در مورد ماهیت حکومت اسلامی و نقش فقها به تامل جدی بپردازند. بنابراین موج پاسخگویی به کسروی به تدوین رساله هایی منجر شد که در آنها از حکومت اسلامی سخن به میان می آمد و در این رساله ها بود که ظاهرا برای اولین بار به طور مشخص از این مفهوم استفاده می شد. بدین ترتیب اولین رساله های اسلام سیاسی در ایران عمدتا در پی پاسخگویی به کسروی و حکمی زاده تدوین شدند. در اینجا گزارشی اجمالی از این رساله ها را ارائه خواهیم کرد. [۱] . حکمی زاده، ۱۳۲۲.