رابطه میان «خود» و «دیگری» (نیم نگاهی به معرفت شناسی گفت و گو)

آدمی طبعا و ذاتا مایل است که دیگران کلام و سخنش را بفهمند و به منظور و مقصودش پی ببرند. انسانها حتی اگر از کمترین درجه معرفت و امکانات شناخت برخوردار باشند، میکوشند برای بیان و تفهیم ما فیالضمیر خویش از «طریق زبان»، به سطح ذهن و فکر مخاطب نقبیزده و رهیافتهای درون خود را به دیگران عرضه کند. مخاطب نیز برای فهمیدن و شناخت در قلمرویی که چه بسا گوینده از آن بیخبر بوده، واکنش نشان میهد. این کنش و واکنش زبانی / معرفتی، فرایند مکالمه و تفاهم برای ایضاح مقصود به «فهم عمیقتر» را پارادایم ارتباط سازی دیالوگ (Dialogue) میسر میسازد. گفت و گو به منظور کشف حقیقت را اول بار به سقراط یونانی نسبت میدهند. او کوشش کرد تا مکالمات و مناظرات خود را با سوفسطائیان که داعیه سوداگری داشتند و نیز پیشه وران، صنعتگران و هنرمندان که از اصل حقیقت و فضیلت اخلاقی غفلت کرده بودند، به مسیر عقلانی و غیر اخلاقی رهنمون سازد. در خیابانها و میدانهای عمومی شهر با جوانان به مناظره مینشست و با دیالکتیک «پذیرش و انکار»، آنها را به شنیدن بهترین صورت معانی عدالت، فضیلت و خیر اخلاقی وادار میکرد. هدف و غرض سقراط از گفت و گو کردن «یافتن» حقیقت بوده است. افلاطون از زبان سقراط نقل میکند و میگوید: «کسی که بخواهد در راه حق نبرد کند و زمانی کوتاه زنده بماند، ناچار است به گفت و گو با افراد قناعت کند». در این میان، دیالوگ و ارتباط سازی (Communication) حلقه ارتباطی است که پارهها و اجزای اندیشهها را به هم پیوند میزند. در چنان ساحتی، ذهن از یک نقطه به نقطه دیگر پیش میرود و در یک جریان حلقوی برای رسیدن به مقصد و مقصود تداوم مییابد. این نوشته، قصد توضیح و تحلیل فلسفه سقراط یا افلاطون را ندارد. غرض آن بود که مدخل بحث را با این نکته آغاز کنیم که اول کسی که روش گفت و گو را در فرایند معرفت بنا نهاده مکالمات سقراط و شاگردش افلاطون بوده است. از آن زمان به بعد، راهها، روشها و نگرشهای گوناگون در این مساله که انسان چگونه از طریق ذهن و زبان دیگران، به بازشناسی و باز فهمی خویشتن میپردازد، به وجود آمد. اینک این پرسش اساسی مطرح است که؛ اهمیت تفاهم و «درک دیگری» چیست و چگونه ممکن است؟