تطورات کاربست عقل در دین در مقایسه نظرات سیدمرتضی و خواجه نصیرالدین طوسی

عقل یکی از منابع چهارگانه تفکر، استنباط و معرفت شیعی است. تاریخ اندیشگی شیعه گواه است که این منبع از ابعاد گوناگون و از جمله به لحاظ کاربست در کلام و معارف، تطورات مختلفی را گذرانده است. مروری بر تاریخ تفکر شیعه نشان می دهد در کاربرد عقل، طیف گسترده ای از نظرگاه ها، از عقل گرایی حداقلی تا عقل گرایی حداکثری وجود دارد که به نظر می رسد نماد و نماینده آن، جناب سیدمرتضی است. سیدمرتضی از مفاخر و چهره های برجسته عقل گرایی شیعه و بلکه اسلام در قرن پنجم هجری بود که بیشترین تاثیر را در تاریخ تفکر شیعی گذاشت. کلام شیعه دست کم تا قرن نهم تحت تاثیر مکتب بغداد به روایت سیدمرتضی بوده است. به یقین در این امتداد، خواجه نصیرالدین طوسی نقطه عطف دیگری است. تاثیر او در کلام شیعی را هم در فلسفی کردن کلام می توان جست هم در مدرسی کردن کلام شیعه بارز است. نشان دادن تحولات کلامی شیعه در روش شناسی و در شیوه تعامل با عقل با محوریت و بررسی مقایسه ای سید مرتضی و خواجه نصیرالدین طوسی، رسالتی است که این مقاله می جوید. این تحقیق در نظر دارد که با لحاظ شاخصه های عقل گرایی، این دو دانشمند برجسته شیعه را مورد بررسی و سنجش قرار دهد. از مهم ترین کاربست های عقل در حل برخی از بحران های معرفتی عصر حاضر می توان به منبع معتبر در معرفت شناسی، نسبت عقل با اصل تکلیف و نسبت و رابطه عقل با دین اشاره کرد. آنچه از منابع موجود در این رساله تحقیقی بیشتر مورد توجه قرار گرفته است، رسائل و تنزیه الانبیاء سید مرتضی و در آثار خواجه قواعد العقائد و تجرید الاعتقاد است.

Keywords:

عقل , شیعه , سیدمرتضی , خواجه نصیر , کلام