دلالت ضمنی نشانه ها در شعر حافظ با توجه به آرایه ی مراعات نظیر و تناسب

یکی از مهم ترین وجوه شعر حافظ هماهنگی میان لفظ و محتوا است. اهمیت پیوند این دو در ذهن حافظ چنان است که به صورت گسترده از نظام نشانه و دلالت های ضمنی در متن بهره می گیرد تا واژگان شعر علاوه بر روی کرد زیباشناسانه و ایجاد معنی معمول، دلالتی برای معنی پنهان و ثانویه باشند. هدف این مقاله اثبات این مطلب است که حافظ از مراعات نظیر و تناسب نیز به عنوان نشانه های معنی افزا بهره گرفته است. دلالت ضمنی نشانه ها در مراعات نظیر و تناسب به دو شکل انجام می گیرد: شکل اول، حرکت ذهن است از مراعات نظیری که در بیت وجود دارد به سوی واژه یا مفهومی دیگر که در بیت وجود ندارد. شکل دوم، وجود واژگانی در بیت است که در ظاهر با هم تناسب ندارند اما با واژه ای خارج از بیت، متناسبند و ذهن خواننده را به آن راه نمایی می کنند. در این مقاله شکل اول، نشانه های درون متنی و شکل دوم، نشانه های فرامتنی نامیده و در مجموع دوازده نمونه که دلالت های ضمنی غیر متعارف دارند، به شیوه ی کتاب خانه ای و بر پایه ی تحلیل محتوا بررسی شده است.

Keywords:

حافظ , مراعات نظیر , تناسب , نشانه شناسی , دلالت ضمنی