بررسی روابط بینامتنی در تفاسیر عرفانی سوره یوسف(ع) در سده های متقدم اسلامی

در سنت تفسیرنگاری عرفانی سدههای میانه اسلامی، میتوان در تفاسیر عرفانی سوره یوسف(ع)، بر اساس نظریه ژراژ ژنت به ارتباطاتی گسترده از هر دو جهت هم‎حضوری و بیش‎متنی، میان قصه یوسف (جامع الستین للطائف البساتین) طوسی، انسالمریدین و روضهالمحبین بخاری، حدائقالحقایق فراهی، انیسالمریدین و شمسالمجالس و بحرالمحبه فی اسرارالموده پی برد. بررسی تطبیقی این تفاسیر با کاربست دیدگاه ژنت حاکی از آن است که هرچند مولفین متنهای بازنوشته، به دنبال خلق اثری جدید بودهاند، تحت تاثیر متنهای پیشین، از طریق حذف و گسترش مضمونی، سبکی و توامان آن­ها، فرایند کاهشی یا افزایشی را در پیش گرفته یا گاه به جابجایی برخی روایتها اقدام کرده‎اند. حتی گاه شدت رابطه تراگونگی موجب شده به برخی از آن­ها در برابر دیگری، نسبت ترجمه داده شود. همچنین در بررسی سیر شکل‎گیری این آثار میتوان تفاوتشان را با توجه به انواع روابط بینامتنی تفسیر کرد. چنان که مولف بحر از طریق فرایندهای کاهش، اثری با کمترین حجم و فراهی از طریق افزایش، حدائقالحقایق را به نحو انبوه و گسترده ترتیب داده است. اما جز تراگونگی، وجود رابطه همگونی نیز در برخی از این تفاسیر، در ترجمههای بحرالمحبه قابل ذکر است که در آن­ها هدفمندانه، برقراری نوع تقلیدی روابط مد نظر بوده است. در بررسی تطبیقی این متون به روش تحلیل محتوا معلوم شد که در آثار پیشینی و پسینی مذکور و حتی تفاسیری که تنها به سوره یوسف اختصاص ندارند نیز چنین روابطی حاکم است.

Keywords:

Interpretation of the Quran , Mystic Interpretations , Classical Literature , Intertextuality , Joseph (son of Jacob) in Quran. , تفسیرهای قرآن , ادبیات عرفانی , بینامتنیت , سوره یوسف.