توان تحلیلی «مربع نشانه شناختی» در خوانش شعر

مربع نشانه شناختی به مثابه الگویی که مبانی دلالت را طرح و تبیین می کند نخستین بار توسط گرماس طراحی شد. این الگو که بر نحو اولیه دلالت استوار است و حاصل بسط منطقی تقابل های دوگانی به شمار می رود، در آغاز، برای تحلیل ساختار روایت به کار گرفته شد، اما بعدها گرماس، راستیه و برخی از اعضای مکتب پاریس آن را در حوزه نشانه شناسی شعر نیز به کار بردند. با وجود این، در پژوهش هایی که بر این اساس در ادبیات فارسی صورت گرفته است، این الگو عمدتا در تحلیل ساختار روایی حکایت های منظوم یا منثور استفاده شده است و تحقیق مستقلی که موضوع دلالتمندی شعر را بر اساس مربع نشانه شناختی توجیه و تبیین کند به چشم نمی خورد. بر این اساس، پژوهش حاضر می کوشد ضمن ارایه کلیاتی درباره این الگو، آن را در خوانش نشانه شناختی شعر به کار گیرد. بنابراین، پس از بررسی مولفه های اصلی مربع نشانه شناختی و نحوه ترکیب این مولفه ها، کوشیده شده است نحوه سازمان دهی درونی عناصر، به طور موردی، در غزلی از عطار، مولوی و حافظ بر این اساس بررسی و تحلیل شود. چنین پژوهشی علاوه بر اینکه امکان بررسی ساختاری غزل را از چشم انداز نشانه شناسی فراهم می آورد و برخی از تلقی های پنهان شعر را آشکار می کند، الگویی خواننده محور به دست می دهد که نشان می دهد یک خواننده توانمند چگونه مولفه های معناشناختی را، در راستای فهم شعر، شناسایی و طبقه بندی می کند.

Keywords:

Semiotic Square , Binary oppositions , poetic signification , reader-oriented model , Greimas , مربع نشانه شناختی , تقابل های دوگانی , دلالتمندی شعر , الگوی خواننده محور , گرماس