مطالعه تطبیقی ویژگی های داستان آپارتمانی دهه هشتاد ایران و داستان کوتاه ریموند کارور

مطالعه آثار منتشرشده در سال های ۱۳۶۰ ۱۳۸۰ نشان از آغاز دوره تازه ای در داستان کوتاه ایرانی دارد. نویسنده در گذر از سال های بحرانی انقلاب و جنگ، نوع نگاهش به مسائل تغییر کرده است. کم رنگ شدن باورها و ارزش های گذشته، نویسندگان را بیش از پیش از «ادبیات مرامی» دور کرده و پژوهش در فرم و زبان در کار آ ن ها اهمیت تازه ای یافته است. در دهه هشتاد در ایران، آثار داستانی شبیه به هم زیادی منتشر شد که بعدها با جریانی به نام «داستان آپارتمانی» شناخته شد. این اصطلاح در مطبوعات و نقدهای شفاهی داخلی ساخته شده است و تعریف مشخصی هم ندارد، جز اینکه در جغرافیای کوچک و داخلی آپارتمان روایت می شود. شکل گیری این داستان ها را تحت تاثیر ترجمه آثار نویسندگان معاصر امریکایی و به خصوص ریموند کارور می دانند. پس از پایان جنگ هشت ساله و تلاش برای بازسازی شهرها و درپیش گرفتن سیاست های اقتصادی لیبرالی، مناسبات اجتماعی کلان شهرهای ایران تغییر کرد و زیست عمومی جامعه و نویسنده متفاوت شد. بر اساس نظر زیمل، با شکل گیری کلان شهرها که مبتنی بر اقتصاد پولی اند، نوع جدیدی از حیات ذهنی در انسان ها شکل می گیرد که تبعات آن عینیت گرایی، انزوا و احتیاط در روابط اجتماعی است. این شاخصه ها، طی بررسی های این مقاله، از ویژگی های اصلی داستان های کارور هستند. در این مقاله، سیر داستان کوتاه در ایران تا ابتدای دهه هشتاد، درون مایه آثار کارور و شاخصه های تجربه زندگی در کلان شهر از منظر زیمل سه عامل اصلی در بررسی شکل گیری داستان آپارتمانی است. در ایران، هم زمان با ترجمه آثار کارور، تجربه آغازین زندگی در کلان شهر رخ داد و مخاطبان ادبیات در آستانه دهه هشتاد، بحران انسان معاصر را در داستان های کارور پیدا کردند. او به عنوان الگویی برای فرم و محتوای داستان ایرانی تا اواخر این دهه باقی ماند.

Keywords:

ادبیات آپارتمانی , داستان کوتاه آپارتمانی , ریموند کارور , رئالسیم کثیف , ادبیات دهه هشتاد ایران , گئورگ زیمل