نقش موقعیت در شکل گیری ژانر: معرفی یک رویکرد

این مقاله می کوشد نقش «موقعیت» را در شکل گیری ژانرها بررسی کند. برای این منظور مفهوم ژانر در حوزه ی رتوریک که از فن خطابه غرب باستان تا حوزه-های ارتباط شناسی را در قرن بیستم در برمی گیرد به بحث گذاشته شده است. برخلاف رویکردهای ادبی که عمدتا ویژگی های درون-متنی (فرم و محتوا) پدیدآورنده ژانرهای متفاوت است، در این رویکرد عوامل برون-متنی همچون موقعیت و مخاطب زیربنای تعریف ژانر است، و هر گونه تغییر در درک منتقدان از این عوامل تغییرات عمده ای را در تعریف ژانر به وجود می آورد. تا پیش از قرن بیستم مفهوم موقعیت مفهومی محدود و ایستا بود که سخنور و مخاطب نقش خاصی در شکل گیری آن نداشتند، و به همین دلیل ژانرهای متناسب با هر موقعیت نیز کاملا مشخص و تعریف شده بود. حال آن که در قرن بیستم و با طرح نظریه های منتقدانی چون باختین و کارولین میلر، موقعیت و به تبع آن، ژانر به مفهومی پویا و دگرگون شونده تبدیل یافت که در یک فرایند ارتباطی شکل می گیرد و به همین دلیل، خود محصول کنش مشارکین در موقعیت است. در این مقاله، پس از پرداختن به نظریه های ژانر در حوزه فن خطابه یونان و روم باستان، نشان داده شده است که پیوند یافتن ژانر با کنش اجتماعی در قرن بیستم ، ژانر را به ابزاری برای تولید و بازتولید ارزش ها و پیش فرض های ایدئولوژیک در یک فرهنگ خاص تبدیل می کند و در این فرایند مولف، متن و مخاطب به طور همزمان دخیل اند. این رویکرد به ژانر، در مطالعات ادبی نیز پیامدهایی داشته که در پایان به برخی از آن ها اشاره شده است.

Keywords:

Genre , rhetorical situation , oratory , Social act , ژانر , موقعیت رتوریکی , فن خطابه , کنش اجتماعی