بررسی زبانی و انتقادی ضبط نام شهر هانگجوی چین در کهن ترین نسخ خطی تاریخ وصاف

وصاف الحضره در کتاب تجزیه الامصار و تزجیه الاعصار معروف به تاریخ وصاف، «دارالملک» چین در زمان فتوحات قوبیلای خان را توصیف کرده و آن را «سواد اعظم ممالک چین» خوانده است. نام این شهر در نسخ خطی و چاپی تاریخ وصاف به شکل های مختلف ثبت و ضبط شده: خترای، خنرای، خنزای، خنزای و ... . در چاپ سنگی بمبئی این شهر به خطا با خانبالیغ یا پکن یکی دانسته شده، و در متون بعدی به تبعیت از چاپ بمبئی به صورت «خترای» ضبط شده است. در پژوهش حاضر با مراجعه به ۱۱ دست نوشت از کهن ترین نسخ خطی تاریخ وصاف، و دیگر متون تاریخی عصر مغول و منابع چینی نام این شهر بررسی شده است. «خنزای» که در نسخ خطی و چاپی تاریخ وصاف به صورت «خترای» تصحیف شده، ریختی کهن از بندری بزرگ در چین است که در دیگر متون کهن تاریخی و سفرنامه های فارسی و عربی به صورت های «خانجو» (التفهیم)، «خنسا» (الرحله ابن بطوطه)، «خنسای» (جامع التواریخ، تاریخ بناکتی، نزهه القلوب، خطای نامه)، «خینگسای» (جامع التواریخ)، «هینکسای» (آثار و احیا)، «کینزی» (سفرهای مارکوپولو)، «کانسی» (سفرهای فرایر اودوریک)، «کامپسی» (سفرهای جان د ماریگنلی) و «کاسی» (کتاب اسقف اعظم سلطانیه) آمده، و همان شهری است که امروزه هانجو/ هانگجو/ هانگژو خوانده و نوشته می شود. تلفظ نام این شهر به صورت «خنزای» (به ضم حرف «خ») در کهن ترین دست نوشت های تاریخ وصاف، مشابه یکی از تلفظ های نخستین هجای نام این شهر (کاراکتر «行») در دوره ماندارین متقدم است که دارای تلفظی بین ضمه و فتحه بوده است.

Keywords:

تاریخ وصاف , خترای , خنزای , هانگجو , هانگژو , تحولات آوایی و رسمالخطی