تحلیل انتقادی روش شناختی تفسیر جریان دیوبندیه/رئیس اعظم شاهد

یکی از مسائل علمی جهان اسلام، شناخت و تحلیل روش و نحوه برداشت از متن قرآن است. یکی از فرقه های اسلامی، فرقه دیوبندیه است. آنان اهل سنت و پیرو فقه حنفی اند؛ لکن در فهم متون اسلام، یعنی قرآن و حدیث، تا حدودی سلیقه و روش متفاوتی از دیگر گروه های اهل سنت همچون اهل حدیث و سلفی‎ها، وهابی های حنبلی و... دارند. خاستگاه جریان دیوبندیه، هندوستان بوده؛ ولی مرکزیت آن در کشور پاکستان است. آنان نزدیک به بیست هزار حوزه علمیه با دو میلیون طلبه مشغول به تحصیل دارند و در سرتاسر جهان و به ویژه در سیستان و بلوچستان جمهوری اسلامی ایران، پیروان این جریان حضور  دارند. جماعت تبلیغ یکی از شاخه های فرهنگی- تبلیغی جهت ترویج افکار دیوبندیه به شمار می رود. این فرقه از نظر فکری به گروه هایی چون حیاتی و مماتی تقسیم شده اند و هرکدام بر مبنای برداشت از قرآن و سنت و مسائل فرعی دیگر، از یکدیگر متمایز می گردند؛ لذا ضرورت دارد که به روش شناختی تفسیری این گروه تاثیرگذار مسلمان پرداخته شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر، شناخت و تحلیل روش شناختی تفسیری دیوبندیه است و برای رسیدن به پاسخ آن، از منابع مکتوب، اسناد محوری و معتبر این جریان مانند تفسیر بیان القرآن تهانوی، تفسیر حقانی و تفسیر عثمانی استفاده شده است و نتیجه ای که به دست می آید، این است که عمدتا روش تفسیری دیوبندیه نص گرایی و نقل گرایی، یعنی همان روش تفسیر ماثور و روایی است؛ لکن برخی از مفسران برجسته آنان، به روش باطنی، معنوی، صوفی، عرفانی، اخلاقی یا اشاری پایبند به شریعت نیز پرداخته اند و از روش عقلی و اجتهادی نیز غافل نبوده اند و به ربط، تناسب و نظم آیات توجه داشته اند. برخی از مفسران معاصر، به روش تفسیر علمی نیز روی آورده اند و آثار جداگانه ای در این موضوع نگاشته اند.

Keywords:

قرآن , تحلیل انتقادی , روش , تفسیر , دیوبندیه ,   هند , پاکستان