رویکرد اعتقادی دایره المعارف نویسی در ایران پس از انقلاب در مواجهه با اسلام پژوهی غربیان (بررسی تطبیقی مقالات کلام شیعه، اعلام امامیه و مباحث ایرانی در دایره المعارف های ایرانی و غربی)

ملاک های صرفا علمی در مطالعات اسلامی غربیان در قالب تالیف دایره المعارف وجود نداشته است. اهداف مطالعاتی پسااستعماری غربیان، روش شناسی و پرداخت نامتعادل اعتقادات مذهبی اسلام قرینه ای است بر این مدعا. پس از انقلاب اسلامی تولید دایره المعارف در حوزه اسلام با هدف جبران کاستی های پژوهش های غربیان با اتخاذ روش مطالعه هنجاری و رهیافت تدافعی و ردیه ای، آرمان های هویت جویانه شیعی و ایرانی را دنبال می کند؛ به طوریکه تعیین نوع، حجم و استنادات مدخل ها در دانشنامه های ایرانی اغلب براساس معیارهایی جبرانی و فراتر از ملاک های صرف دانشنامه نگارانه صورت گرفته و مولفه هایی مثل جامعیت و انگیزه های اعتقادی در این زمینه دخیل بوده است. با بررسی بعمل آمده توزیع ارجاعات، تنوع منابع و کمیت مدخل های کلامی در دایره المعارف اسلام لیدن (به عنوان نمونه غربی) در قیاس با دانشنامه جهان اسلام (به عنوان نمونه ایرانی) از لحاظ میزان توجه به میراث فکری و فرهنگی شیعه (خاص کلام شیعه و اعلام امامیه) به طرز معنا داری متفاوت است. به این صورت که در دایره المعارف اسلام مدخل های کلامی محدود به ۴۰۴ مورد است در حالیکه در دانشنامه جهان اسلام تعداد آنها ۷۴۹ مورد و بطور مستقل و مبسوط به مدخل های کلامی شیعه و مباحث ایرانی پرداخته شده است. در مقالات کلامی دایره المعارف اسلام به هیچ یک از منابع شیعی ارجاع داده نشده و همه ارجاعات به منابع سنی است در حالیکه توزیع مذهبی منابع در دانشنامه جهان اسلام دچار این نقیضه نیست.

Keywords:

مطالعات اسلامی , کلام شیعه , دانشنامه جهان اسلام , دایره المعارف بزرگ اسلامی , دایره المعارف اسلام