یک سند از قتل عام ترکان آذربایجان در ایروان بدست ارامنه در جنگ جهانی اول

شهر و ایالت ایروان در تاریخ جزوی از اراضی سرزمین آذربایجان بوده است. این منطقه تا سال ۱۸۲۸م توسط خوانین قاجار اداره می شد که براساس معاهده ی تورکمنچای از سال ۱۸۲۸ جزو اراضی روسیه گردید. با فروپاشی دولت تزاری روسیه، ارامنه درصدد تصرف کل والیت ایروان برآمده و توانستند علیرغم اکثریت بودن ترکان آذربایجان، ایروان را مرکز جمهوری ارمنستان اعالن نمایند. این دولت از همان اوان تشکیل درصدد پاکسازی منطقه از دیگر ملتها به نفع ارامنه بود. سیر زمان نشان داد که ارامنه در این سیاست موفق بودند و ایروان و روستاهای اطراف آن از ترکان پاکسازی گردید. این سند یکی از هزاران سندی است که اهالی مظلوم ایروان و بزرگان ۲۰ روستای آن با ارسال نامه هایی به زبان ترکی آذربایجانی با الفبای عربی و تاریخ ۱۲ ذیحجه ۱۳۳۷ )۸ سپتامبر ۱۹۱۹( از حکومت تازه تاسیس آذربایجان درخواست کمک نموده اند. این نامه در ۱۸ نوامبر ۱۹۱۹ به دولت آذربایجان رسید و به شماره ۱۷۱ به ثبت رسیده است. در این نامه، بزرگان ایروان ضمن تشریح مظالم ارامنه داشناق در طی جنگ جهانی اول، چگونگی اخراج مردمان محاالت سورمه لی، آخ ساخلی، قیرخ بوالق، اچمیادزین، قالین و دره چیچک را بیان نموده اند. در ادامه صورتجلسه امضای درخواست کمک اهالی بیست روستای ایروان از کابینه آذربایجان دیده می شود. اصل این سند در آرشیو جمهوری آذربایجان نگهداری می شود.