طراحی بسته بندی اشیاء سفالی تاریخی با هدف کاهش آسیب در مراحل انبارمانی، حمل و نقل و استفاده نمونه مطالعاتی: لیوان آب خوری سفالین متعلق به عصر آهن شمال غرب ایران

اشیاء سفالی تاریخی کشف شده در محوطه­های باستانی دارای ارزش اطلاعاتی بسیار زیادی هستند و در علم باستان سنجی، حفظ و طبقه­بندی این اطلاعات بسیار پر­اهمیت است؛ از این رو حفظ سلامت فیزیکی این اشیا در مراحل نگهداری موقت و دائم شان، حمل و جابه جایی و نیز استفاده از آنها در طی مراحل باستان سنجی و مطالعه، مهم به نظر می­رسد. این اشیاء تاریخی به واسطه متریال استفاده شده در ساخت آنها و قدمتی که دارند در اغلب موارد شکننده و آسیب پذیر هستند؛ به ویژه در مراحل حمل و نقل، انبار­مانی و استفاده که شامل سنجش و ارزیابی شیء کشف شده است. بسته بندی مناسب می­تواند احتمال آسیب­های وارد شده در مراحل مذکور را به حداقل برساند و حفظ سلامت فیزیکی شیء را تضمین کند.        جهت طراحی بسته بندی مناسب برای این اشیاء تاریخی ابتدا می­بایست شناخت دقیقی از ویژگی­های آنها داشت. شیء سفالی مورد نظر، یک عدد لیوان آب خوری متعلق به عصر آهن شمال غرب ایران است که در طی کاوش­های باستان شناختی تپه دالما در شهرستان ملکان استان آذربایجان شرقی به سرپرستی اکبر عابدی در سال ۱۴۰۰ به دست آمده است. با مشخص شدن ویژگی­ها و کامل شدن اطلاعات در ارتباط با شیء سفالی تاریخی مد نظر، در بسته بندی آن می­بایست حداقل معیارهایی رعایت شود تا کارکرد اصلی بسته بندی در این نوع از کالاها که حفظ سلامت فیزیکی است حاصل گردد. ده معیار با این هدف مشخص گردید. بر مبنای این ده معیار، راه حل­ها، پیشنهادها و کانسپت­های زیادی ارائه شد و در نهایت با توجه به نمونه مورد بررسی، یک ایده انتخاب گردید که اساس آن بر استفاده از فوم هوشمند است.       شیء سفالی تاریخی و شکننده در ایده بسته بندی انتخاب شده، بین دو لایه ۶ سانتی متری از فوم هوشمند قرار می­گیرد و با یک باکس از جنس کارتن ۵ لایه احاطه می­شود، به طوری که حتی در اثر سقوط از ارتفاع یک و نیم متری هیچ آسیبی به شیء سفالی داخلی وارد نمی­شود. بسته بندی منتخب، ۴ قسمت دارد؛ بدنه، درب و دو عدد فوم هوشمند. با توجه به آنکه ساختار بسته بندی به صورت تلسکوپی در نظر گرفته شده است این قابلیت را ایجاد می­کند که بسته ها وزن بیشتری را تحمل کنند و در مرحله انبارمانی و نگهداری در قفسه­ها بتوان تعداد بیشتری بسته را بر روی هم قرار داد. همچنین ساختار تلسکوپی، دیواره­ای ضخیم­تر در برابر ضربات، فشارها و سوراخ شدن ایجاد می­کند. استفاده از فوم هوشمند این قابلیت را برای بسته بندی ایجاد می­کند که شیء دیگری با ابعادی نزدیک به شیء کنونی و با فرمی متفاوت نیز به راحتی قابل استفاده شود. همچنین این فوم عایقی حرارتی و رطوبتی مناسبی جهت محافظت از شیء داخلی ایجاد می­کند. فوم هوشمند بسیار منعطف است و سطحی نرم دارد و کمترین آسیب را به رنگ و بافت شیء سفالی وارد می­کند؛ همچنین تولید این نوع از فوم ها در ایران بومی شده است و به راحتی و با قیمت مناسب در دسترس است. طرح بسته بندی انتخاب شده برای شیء سفالی مورد نظر می­تواند تمامی معیارهای ذکر شده برای یک بسته بندی مناسب برای اشیاء سفالی تاریخی را پوشش دهد و سلامت فیزیکی آن را در مراحل انبارمانی، حمل و نقل و استفاده تضمین کند.

Keywords:

اشیاء سفالی تاریخی , حفظ سلامت فیزیکی , بسته بندی