تغییرات کارآیی بهره مندی بارندگی در اثر جهت خاک ورزی و مصرف مالچ کاه و کلش در کشتزار دیم گندم در منطقه نیمه خشک

زمینه هدف: کشاورزی دیم یک روش غالب کشاورزی در جهان است که حدود ۸۰ درصد از زمین های زیر کشت جهان و ۶۷ درصد از زمین های کشاورزی ایران را پوشش می دهد. بیشتر اراضی دیم در نواحی شیب دار و در امتداد شیب خاک ورزی می شوند که روشی نادرست بوده و فرسایش آبی را تسریع می کند. کنترل فرسایش خاک و ذخیره آب بارندگی در خاک اولین گام برای حفظ منابع خاک و آب و افزایش عملکرد محصول در اراضی دیم است. تغییر جهت خاک ورزی از امتداد شیب به خط کانتور و حفظ بقایای محصول می تواند بر افزایش کارآیی مصرف بارندگی (PUE) و عملکرد محصول در این مناطق تاثیر بگذارد. این مطالعه به منظور بررسی تاثیر جهت خاک ورزی و سطح مصرف مالچ بر کارآیی بهره مندی بارندگی در کشتزارهای دیم گندم در زنجان انجام گرفت. روش پژوهش: این مطالعه در زمین های دیم با خاک لوم شنی با شیب ۱۰ درصد در غرب استان زنجان انجام شد. آزمایش ها در دو جهت خاک ورزی: در امتداد شیب و خطوط کانتور و پنج سطح مصرف مالچ کاه گندم (شاهد، ۲۵، ۵۰، ۷۵ و ۱۰۰ درصد) با سه تکرار انجام شد. داده های بارش (ارتفاع، مدت و شدت) از ایستگاه هواشناسی کشاورزی واقع در دانشگاه زنجان در فاصله حدود ۸۰۰ متری از مزرعه مورد مطالعه گرفته شد. گندم زمستانه در اوایل پاییز در کرت ها کشت و اوایل تابستان برداشت شد. هدررفت آب از کرت ها برای هر رویداد بارندگی حاصل از رواناب در کرت ها در طول دوره رشد نه ماهه اندازه گیری شد. عملکرد دانه گندم برای هر کرت تعیین شد و بر این اساس راندمان مصرف بارندگی (PUE) بر حسب کیلوگرم در هکتار بر اساس عملکرد دانه گندم (کیلوگرم در هکتار) به ازای هر بارندگی موثر در طول دوره رشد محاسبه شد. خصوصیات خاک و مالچ کاه گندم با استفاده از روش های مرسوم در آزمایشگاه تعیین شد و از آنالیز واریانس برای تعیین اثر مستقل جهت خاک-ورزی و سطح مصرف مالچ کاه و برهمکنش بین دو عامل استفاده شد. یافته ها: هدررفت آب در خاک ورزی روی خطوط تراز ۱۴ درصد کاهش یافت و مقدار عملکرد دانه گندم و کارآیی بهره مندی بارندگی ۶ درصد افزایش پیدا کردند. در هر دو روش، مصرف مالچ موجب کاهش هدررفت آب، افزایش عملکرد دانه و کارآیی بهره مندی بارندگی شد. بیشترین کاهش هدررفت آب در سطح ۱۰۰ درصد مصرف مالچ در هر دو جهت خاک ورزی: موازی شیب (۳/۶۳ درصد) و روی خطوط تراز (۶۴ درصد) بود. بیشترین مقدار عملکرد دانه (۲۵/۲ تن در هکتار) و کارآیی بهره مندی بارندگی (۸۷/۷ کیلوگرم در میلیمتر در هکتار) در تیمار ۷۵ درصد مالچ بود که به ترتیب معادل ۲۷ و ۳۴ درصد نسبت به شاهد افزایش داشت. نتیجه گیری: این نتیجه نشانگر نقش موثر مصرف مالچ در حفظ آب بارندگی و افزایش عملکرد محصول در هر دو جهت خاک-ورزی در کشتزارهای دیم گندم است. به طور کلی این پژوهش نشان می دهد که بکارگیری خاک ورزی روی خطوط تراز و مصرف مقدار مناسب مالچ نقش موثری در حفظ آب و خاک و افزایش تولید در کشتزارهای دیم دارد.

Keywords:

خاک ورزی حفاظتی , رواناب , کشت روی خطوط تراز , عملکرد محصول