مطالعه جرم شناختی خشکسالی در مناطق مرکزی و جنوب ایران

نگاهی به تاریخ زندگی انسان نشان میدهد که از ابتدا همواره در معرض مخاطرات طبیعی از جمله نوسانات آب و هوایی، از جمله طوفانهای گردوخاک، سیل، خشکسالی و غیره بوده و در این بین خشکسالی یکی از مهم ترین این مخاطرات میباشد .[۱۹] واقع شدن ایران بر روی کمربند خشک جهانی موجب شده تا نوسانات بارندگی در کشور ما شدید باشد. به همین دلیل در برخی سالها، در اثر طغیان آبی رودخانه ها، سیلاب رخ میدهد در حالی که در مواقعی دیگر وقوع خشکسالی موجب آسیبهای شدید میگردد ۲۵] ، .[۲۴ ایران کشور پهناوری است که به دلیل موقعیت خاص و ویژگیهای توپوگرافی، آب و هوای متفاوتی دارد. میانگین بارندگی سالانه آن حدود ۲۲۴ تا ۲۷۵ میلیمتر گزارش شده است. با در نظر گرفتن موقعیت جغرافیایی ایران و قرار داشتن در کمربند خشک آب و هوایی جهان و کمبود نزولات جوی، بایستی اذعان داشت که بروز بحرانهای آبی و خشکسالی از مشخصه های اصلی آب و هوایی ایران به شمار میرود .[ ۱۰] خشکسالی بخش معمول اقلیم است و در تمام مناطق جهان رخ میدهد. حوادثی همچون خشکسالی آهسته اتفاق میافتند و از قضا بیشترین خسارت اقتصادی را دارند و بیشترین تعداد افراد را تحت تاثیر قرار میدهند. ایران جزو ۱۰ کشور اول از نظر وقوع خشکسالی است. با توجه بر اینکه ایران به لحاظ موقعیت جغرافیاییوسیاسی کشوری حادثه خیز است، از این دو منظر در موقعیتی قرار گرفته است که مخاطرات مختلفی آن را تهدید میکند .[۱۶] خشکسالی در ایران یکی از مهمترین مخاطرات اقلیمی است که هر ساله در بخشهای مختلفی از جمله منابع آبی، محیطزیست، خشک شدن تالابها، قناتها، دریاچهها، و چشمهها رخ داده و خسارتهای زیادی را به همراه دارد. اگر چه خشکسالی از جمله پدیده های طبیعی است که در همه اقلیم ها و مناطق جغرافیایی رخ میدهد، اما اثرات آن در مناطق خشک و نیمه خشک بیشتر ظاهر میشود .[۱۵] تمدن ایران در مناطق مرکزی و جنوب آن به دلیل خشکسالیهای پیدرپی در معرض تهدید است .[۱۲] سالهاست که خشکسالی در مناطق مرکزی، شرق و جنوب کشور ایران جولان میدهد و استانهای فارس، خراسان جنوبی و اصفهان به تدریج از سفرههای زیرزمینی آب تهی شدهاند. وقتی سفرههای آب زیرزمینی خالی میشود، تعادل زمین به هم میخوردوزمین نشست میکند چراکه وقتی سفرههای زیرزمینی خشک شد، طبقات خاک نشست میکند و محل ذخیره آب نیز از بین رفته است. از اینرو بعدها اگر بارندگی دهها برابر قبل هم شود باز آب روی سطح زمین جاری میشود و دیگر نمیتواند به داخلخاک نفوذ کند و کشاورزی تقریبا بهطور کامل در این مناطق تعطیل میشود چرا که گردوغبار و توفانهای پیاپی نمک، آنجا را غیرقابل کشت میکند .[۱۹] در واقع خشکسالی پدیده ای خزنده است که در طول زمان شکل میگیرد و آثار و پیامدهای متعددی دارد. بر خلاف زلزله و سیل که از گستردگی و مقیاس و سیعی برخوردار نیستند و مکان و ناحیه ای محدود را دچار تهدید می نمایند، خشکسالی عمدتا نواحی و مناطق وسیع تری را درگیر مینماید .[۱۸] علاوه بر این، آب مهمترین عامل ایجاد و توسعه حیات جوامع بشری است و بروز و ظهور تمدنها و مراکز جمعیتی از قدیم تاکنون مرهون دسترسی مناسب به منابع آب است. از اینرو، خشکسالی تاثیرات بسیار شدید و گستردهای در توسعه و رفاه جوامع و کشورها بر جای میگذارد .[ ۹ ] خشکسالی دارای سه ویژگی مهم، شدت، تداوم و مساحت پوششی است. از نظر مردم محلی، خشکسالی هر فصل، با بارش کم و تقاضای آب برای محصول آغاز میشود که باعث برداشت محصول ضعیف، معضلات دامداری و مرگ احشام را به دلیل کمبود تغذیه در پی دارد. تاثیرات مستقیم خشکسالی اغلب مربوط به مشخصه های اقلیمی و اکولوژیکیاند، در حالیکه، تاثیرات غیرمستقیم خشکسالی که وسیعتر و نامحسوستر هستند، مربوط به آسیبهای اجتماعی و اقتصادی آن میشوند .[۱۶]