سندذمه ای وحق حبس آن در عقود معاوضی

سند ذمه ای سندی است بر اساس آن، شخص متعهد درمقابل متعهدله،ملزم به پرداخت وجه نقد یا تسلیمجنس یا تعهد به انجام فعل معین است.مانند پرداخت ثمن دربیع برذمه مشتری،پرداخت مال الاجاره دراجاره برذمه مستاجر،پرداخت مورد قرض در قرض بر ذمه مقترض،تسلیم مبیع درسلم بر ذمه بایع،از طرفی حقحبس درعقود معاوضی محض مانند بیع اینکه،هریک از طرفین عقد می توانند، ازتسلیم وتسلم عوض خود بهطرف دیگر عقد،امتناع کنند،تا اینکه طرف مقابل حاضر به تسلیم عوض خود گردد.با توجه به تعریف سندذمه ای وحق حبس،سوال اصلی دراین مقاله این است،آیا درهمه مصادیق سندذمه ایحق حبس وجودارد ؟در پاسخ به سوال مربوطه،لازم است ماهیت سند ذمه ای و اوصاف و ادله شرعی و مصادیق مختلف آن و ماهیتحق حبس و مبانی و شرایط آن در متون فقهی بررسی شود،مانند سند ذمه ای در عقد معاوضی محض مانند بیعو بیع سلم،تسلیم مبیع برذمه بایع است،نوع دیگر از سند ذمه ای در اجرای تعهدات از سوی متعهد است،نوعدیگر از سند ذمه ای در زمینه عقد ضمان است، انتقال دین برذمه ضامن است، نوع دیگراز سند ذمه ای درغصب،بر ذمه صاحب مال است که صاجب مال،بدل مال غصبی را به غاصب عودت دهد، نوع دیگر از سند ذمهای در عقد قرض است ،پرداخت مورد قرض بر ذمه مقترض است،نوع دیگر در عقد اجاره،پرداخت مال الاجارهبرذمه مستاجر است.همچنین سند ذمه ای در عقد وصیت عهدی،جعاله ،رهن وغیره به صورت پراکنده درمتون فقهی بیان شده است.به نظر می رسد،در عقود معاوضی محض مانند بیع، در سند ذمه ای بین طرفین عقد حق حبس قابل اجراءاست،اما در بقیه عقود معاوضی محض مانند اجاره،از طریق تعمیم موضوع و حکم و با استناد به وحدت ملاک،برای هریک از طرفین عقد اجاره حق حبس وجود دارد،در غصب،جعاله و رهن نیز حق حبس قابل اجراءاست،اما در بقیه موارد مانند قرض، وصیت تملیکی و عهدی،بیع سلم، ضمان به دلیل موجل بودن یکی ازعوضین وتبرعی وجایز بودن عقد، برای هیچ یک از طرفین عقد حق حبس وجود ندارد.

Keywords:

سند ذمه ای , حق حبس , عقود معاوضی , وحدت ملاک.