خواجه عبدالله انصاری و نجم الدین کبری، بازشناسی دو الگوی متفاوت در سنت نخست عرفانی

خواجه عبدالله انصاری شخصیتی است که آشکارا کوشید یک نظام منسجم در سنت نخست عرفانی ارائه دهد. امروزه با اسم خواجه و آثارش به خصوص منازل السائرین واژگانی چون عرفان عملی و سنت نخست عرفانی به ذهن متبادر می­شود؛ اما در نوشتار حاضر ثابت شده است که خواجه عبدالله نه از جهت شخصیت فکری، اعتقادی و نه سنت عملی و سلوکی نمی تواند نمایانگر تمامیت سیر و سلوک بوده باشد. بزرگ ترین نماینده و استاد سنت عملی در عرفان، نجم الدین کبری بنیان گذار و تدوینگر سلوک شطار است. سنت عملی صوفیان با تاکید بر اعمال قلبی، معرفت نفس و مراتب آن، موت اختیاری، مرگ و نوزایی عرفانی، سوانح، مشاهده و غیره در محور یک الگوی غیرخطی ارائه شده است. بیشترین توجه به کلیدواژه­های فوق بر محوریت غیر خطی سنت عملی، از سوی نجم الدین و شاگردانش صورت گرفته است. از این جهت او بهترین نماینده پیران خراسان در سیر و سلوک است. در حال حاضر برای پژوهش در سیر و سلوک و تحول معنوی، دانش­پژوهان را به منازل­السائرین نوشته خواجه عبدالله انصاری ارجاع می­دهند؛ اما در میدان عمل کسی بهتر از نجم­الدین کبری از سنت عملی پیران خراسان نمایندگی نکرده است.

Keywords:

خواجه عبدالله انصاری , نجم الدین کبری , سنت نخست عرفانی , سیر و سلوک , الگوی عملی , نظام عملی