اصول توسعه کالبدی حرم مطهر رضوی با تاکید بر تحولات تاریخی قرن نهم هجری قمری

شهر مشهد، با شهادت امام رضا (ع) نزج یافته و سیر تکوین خود را در طول زمان پیموده است. بررسی سیر تکامل کالبدی مجموعه حرم، به عنوان نطفه اصلی پیدایش و گسترش شهر مشهد، نشان دهنده ابعاد و زمینه های مختلف هنری و فنی به کار رفته در شاخص ترین مکان موجودیت یافته در این سرزمین؛ می باشد و تاثیر پذیری سیر تحولات کالبدی آن، از شرایط و زمینه های تاریخی، اجتماعی و فرهنگی را نشان می دهد.شناخت سیر تکوین تاریخی این مجموعه مذهبی و فرهنگی عظیم و یکپارچه، که همچنان به عنوان مجموعه ای زنده و پویا، فرآیند توسعه و گسترش کالبدی خود را می پیماید، امری ضروری می باشد چراکه آشنایی با پیشینه معماری حرم و نحوه توسعه آن، می تواند در حفاظت، مقاوم سازی و توسعه کنونی مورد استفاده قرار گیرد. با توجه به اهمیت موضوع و عدم وجود مطالعات فراگیر در این زمینه، نگارنده با انجام پژوهشی بنیادین، که به روش توصیفی تحلیلی انجام یافته، به بررسی سیر تحولات تاریخی و استخراج و تبیین تحولات ساختاری مجموعه حرم، با توجه به متون معتبر، پرداخته است.مقاله حاضر به ارائه نتایج تحقیق، در قرن نهم هجری، به مثابه آغاز دوران توسعه عظیم مجموعه،  به عنوان نمونه ای موردی می پردازد. بدین منظور با استناد به مطالعات کتابخانه ای و میدانی، در ابتدا به تغییرات و تحولات تاریخی صورت پذیرفته و زمینه ها و عوامل موثر در تکوین کالبدی مجموعه اشاره شده و بر این اساس نحوه گسترش مجموعه به صورت تصویری بازنمایی شده است، سپس با تدقیق در نحوه گسترش مجموعه، اصول و مبانی مورد توجه درتوسعه، تدوین شده است.