بررسی کتیبه های حکومتی شمال شرق ایران در دوره صفوی با تاکید بر موضوعات اجتماعی و اقتصادی (مطالعه موردی نیشابور، سبزوار، تربت جام و مشهد)

شاه اسماعیل با پایه­ گذاری سلسله صفوی و اعلام مذهب شیعه اثناعشری، سیاست جدا­سازی ممالک خود از ازبکان و عثمانیان سنی مذهب را در پیش گرفت. شاهان صفوی در دوران حکمرانی، فرمان­های بسیاری صادر نمودند، اما در برخی از این فرمان­ها با تاکید بر نقر نمودن بر سنگ و برای اطلاع عموم، دستور بر نصب آن در مکانی به اقتضای موضوع فرمان، صادر می­ شد. در این سنگ فرمان ها به موضوعات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی پرداخته شده است. تعداد زیادی از این فرمان ها پیرامون موضوعات اقتصادی می ­باشد که در اکثر نقاط ایران به فرمان شاه طهماسب اول و شاه عباس اول بر سردر مکان های پر رفت­و­آمد که در انظار عموم باشد، نصب گردیدند. در این پژوهش، ۹ سنگ­فرمان دوره صفوی در شهرهای نیشابور، سبزوار، تربت­جام و مشهد موردمطالعه قرار گرفت. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که محل نصب این سنگ­فرمان­ها کجا بوده و در­بردارنده چه موضوعاتی هستند؟ نتایج این پژوهش نشان می­ دهد که این سنگ­فرمان­ها عموما در بخش سردر ورودی مساجد نصب شده اند و موضوعاتی همچون بخشودگی مالیاتی، تخفیف دروازه­بانی، منع پیشکش ورود حکام، منع تعدی و منع ورود به خانه­های مردم توسط ماموران حکومتی، منع دریافت مزد بابت غسل و دفن مردگان شیعه، حمایت از مشاغل (جماعت فراشان، کهنه چینان، گاوکشنده، چوپانان، ماماچه گان، مشاطه گان، مغنیان، لولیان، شبانان، سودمالان، ترک طبیبان، زارع)، حمایت از اقوام مختلف (ابدال لو، بغدادلو، هندویان)، ازجمله اهداف صدور این فرمان­ها بوده­ است. همچنین به موضوعاتی همچون مناصب دولتی (وزیر، وزیر خراسان، حکام، دیوان­اعلی، مستوفی، داروغگان)، نظامی (قورچیان، غلامان، ملازمان)، طبقات اجتماعی و اداری (سادات، حاکمان، تیول داران، همه ساله داران، مستاجران و صاحبان جامعه) و طوایف مختلف (افغان، بلوچ، ترکمان، ازبکان) اشاره شده است که تا حدودی به ارائه اطلاعاتی از جامعه طبقاتی و اوضاع اقتصادی دوره صفوی پرداخته­ اند.

Keywords:

صفویه , خراسان , سنگ فرمان , بخشودگی مالیاتی , طبقات اجتماعی