مقایسه ارزش خدمات اکوسیستمی بوم نظام های مختلف کشاورزی (مطالعه موردی: شهرستان دزفول- استان خوزستان)

در پژوهش حاضر، ضمن ارزش گذاری خدمات اکوسیستمی در سه سیستم کشاورزی (رایج، محصول سالم، گلخانه)، خدمات اکوسیستمی آنها نیز مقایسه شد. بدین منظور ارزیابی میدانی هر خدمت اکوسیستمی و محاسبه ارزش آن بر اساس پژوهش (Sandhu et al., ۲۰۰۸) و با استفاده از پرسشنامه هایی که توسط کشاورزان هر سیستم تکمیل گردید صورت گرفت. ارزش اقتصادی محاسبه شده برای هر سیستم متشکل از دو ارزش بازاری و غیربازاری بود. بر این اساس خدمت تولیدی محصولات کشاورزی با استفاده از قیمت بازاری آن تعیین و برای سایر خدمات از روش های غیربازاری ارزش گذاری استفاده شد. نتایج نشان داد بیشترین ارزش خدمات اکوسیستمی متعلق به گلخانه ها با میانگین ۶۲۱ میلیون ریال/ هکتار/ سال بود. اگرچه بیش از نیمی از این مقدار (۴۲۵ میلیون ریال/ هکتار/ سال) سهم خدمات بازاری و ارزش تولیدی این واحدهای کشاورزی بود که با توجه به رویکرد تولید محور در کشاورزی صنعتی ارزش گذاری صورت گرفته منطقی به نظر می رسد. بیشترین میزان خدمات غیربازاری در سیستم تولید محصول سالم (۲۲۶ میلیون ریال/ هکتار/ سال) ارزش گذاری شده است که از لحاظ ریالی از مقدار کل تولید (۱۵۷ میلیون ریال/ هکتار/ سال) در این سیستم بیشتر است. سهم عمده ای از ارزش ایجاد شده به واسطه نقش این نوع از سیستم در ایجاد اشتغال است که بیشتر در ارزیابی های مقایسه ای بین سیستم های زراعی مغفول می ماند. همچنین این نوع سیستم از لحاظ خدمات اکوسیستمی حفاظت آب و خاک نیز دارای بیشترین ارزش فراهمی می باشد. به طورکلی نیز سیستم های تولید محصول سالم پس از گلخانه های صنعتی دارای بیشترین ارزش از لحاظ کل خدمات اکوسیستمی محاسبه شده بودند. باغ های مرکبات نیز در هر دو سیستم تولید محصول سالم و رایج دارای بیشترین میزان خدمات اکوسیستمی غیر بازاری (به ترتیب ۲۴۴ و ۲۴۷ میلیون ریال/ هکتار/ سال) بودند. براساس این نتایج توسعه کشاورزی چندکارکردی با هدف بهینه سازی خدمات اکوسیستمی و ترکیب دو روش کشاورزی صنعتی و سالم پیشنهاد شد.

Keywords:

ارزش گذاری , خدمات اکوسیستمی , محصول سالم , کشاورزی چندکارکردی