بازشناسی مراتب ادراک معنا در معماری مساجد عصر صفوی در اصفهان بر اساس نظریهملاصدرا(نمونه موردی:مسجد امام، مسجد حکیم و مسجد شیخ لطف الله)

اساس مباحث معرفتی ملاصدرا بر پایه نظریه حرکت جوهری استوار است که در آن زمینه تکامل نفس، از مرتبهحس به عقل، فراهم می شود. با تکیه بر این نظریه، ارتقاء ادراک در مساجد، مستلزم حضور و حرکت فعال مخاطبدر فضاهای معماری است. در این حضور مراتب مختلفی از حرکت بر فرد حاصل می شود که ادراک وی را با توجهظرفیت وجودیش، از سطح مادی به معنوی ارتقاء می دهد.همچنین ازنظر ملاصدرا، جمال دارای عینیت است ولذا می توانیم از اصالت زیبایی در فلسفه او سخن بگوییم.با توجه به نظریه اصالت وجود ملاصدرا و تعریف ماهیتو وجود، زیبایی را می توان به دو نوع ظاهری(کثرت) و جوهری(وحدت) تقسیم نمود.با عنایت به اهمیت اینموضوع، هدف این پژوهش شناسایی اقسام حرکتی در فضاهای معماری و واکاوی نحوه ارتقا ادراک در مساجداست؛ حال پرسش کلیدی این است که:مقوله هنر و زیبایی از نگاه ملاصدرا چه تاثیری بر معماری عصر صفویداشته؟ و سیر در مراتب مختلف ادراکی مساجد صفوی، چگونه باعث ارتقای ادراک از ماده به معنا می شود؟پژوهش کیفی حاضر، بین رشته ای با رویکرد تحلیلی-تفسیری و مورد پژوهی است. درادبیات پژوهشی،ابتدا هنرو زیبایی از نگاه ملاصدرا و تاثیر آن در معماری عصر صفوی و سپس به واسطه تحلیل متون فلسفی و با تکیه برنظریه حرکت جوهری ملاصدرا، مراتب ادراکی و اقسام حرکتی تبیین شده و در فضای مساجد مورد واکاوی قرارگرفته است؛ در نهایت، با دیدی تفسیری و از طریق مورد پژوهی، جایگاه حرکت در مراتب ادراکی سه نمونه ازمساجد عصر صفوی در اصفهان،مورد بررسی قرار گرفته است.نتایج این پژوهش نشان می دهد که با عنایت بهنظریه حرکت جوهری، با حرکت ناظر در فضاهای مساجد، از جمله مسجد حکیم، مسجد امام و مسجد شیخ لطفالله صفهان، در گذر زمان، مراتبی از حرکت بر فرد مترتب می شود که در ابتدا متعلق به امور مادی و صوری است،اما در مراتب بالای حرکتی و تکامل جوهر نفس آدمی، ادراکات به لایه باطنی تعلق می گیرد.

Keywords:

ملاصدرا , مراتب ادراک معنا , مساجد عصر صفوی , معماری عصر صفوی