استخراج و تعیین ترکیب های تشکیل دهنده اسانس اندام های رویشی و زایشی مریم گلی لوله ای (Salvia macrosiphon Boiss.) در رویشگاه طبیعی استان فارس

در این پژوهش برای اولین بار ترکیبات شیمیایی اسانس اندام های مختلف (گل، برگ و ساقه) گونه دارویی و خودرو مریم گلی لوله ای با نام علمی Salvia macrosiphon Boiss. از تیره نعناع (Lamiaceae) مورد بررسی قرار گرفت. در این آزمایش، تعداد ۳۰ تک بوته کامل در مرحله گلدهی به صورت تصادفی از منطقه جهرم استان فارس انتخاب و به سه گروه مساوی تقسیم شدند. سپس اندام های مختلف شامل گل، برگ و ساقه از یکدیگر تفکیک گردیدند. استخراج اسانس از هر اندام با سه تکرار و در هر تکرار ۲۰۰ گرم ماده گیاهی به روش تقطیر با آب و با استفاده از دستگاه کلونجر، صورت گرفته و ترکیبات شیمیایی آنها با دستگاه گاز کروماتوگرافی (GC) و گاز کروماتوگرافی متصل به طیف سنج جرمی (GC-MS) شناسایی گردید. عملکرد متوسط اسانس اندام های مختلف گل، برگ و ساقه به ترتیب ۴۸/۰، ۲۸/۰ و ۰۶/۰ درصد (وزنی/وزنی) به دست آمد. تعداد کل ترکیبات شناسایی و اندازه گیری شده عبارت بود از ۲۵ ترکیب در گل، ۱۸ ترکیب در برگ و ۲۱ ترکیب در ساقه که به ترتیب ۱/۹۳ درصد، ۴/۹۳ درصد و ۲/۹۲ درصد از کل اسانس را در بر گرفتند. نتایج تجزیه ترکیبات اسانس نشان داد که گل دارای مقدار بالایی از لینالول بود. این در حالی است که ترکیبات بی سیکلو جرماکرن + ای- کاریوفیلن و جرماکرن دی + بی سیکلو جرماکرن اجزای اصلی در برگ و ساقه بودند. همچنین، نتایج نشان داد که هیدروکربن های سزکوئی ترپنی بعنوان گروه مشترک و بالاترین مقدار در سه اندام مورد مطالعه، در برگ (۱/۶۹ درصد)، ساقه (۰/۶۸ درصد) و گل (۵/۳۴ درصد)، حاصل گردید. بیشترین مقدار ترکیبات مونوترپن های اکسیژن دار در گل به مقدار ۳/۲۷ درصد و مربوط به ترکیب لینالول یافت شد. در مجموع، اندام های مختلف مریم گلی لوله ای از کمیت و کیفیت اسانس متفاوتی برخوردار هستند و در بین آنها، گل ها برای تولید اسانس و ترکیب لینالول بیشتر توصیه می شوند.

Keywords:

اسانس , اندام گیاه , ترکیبات استری , تیره نعناع , مریم گلی لوله ای