تحلیلی بر عناصر روایی در نقاشی های مذهبی _ قهوه خانه ای

نقاشی قهوه خانه ای، شیوه ای از نگارگری ایرانی است که توسط هنرمندان غیررسمی و غیردرباری و به اصلاح، مکتب ندیده با درون مایه های رزمی، بزمی و مذهبی پدیدار شد. این نقاشی ها کاملا سویه عامیانه داشته و هم ذات با دیگر جنبه ها و شیوه های فرهنگ عامیانه رشد کرده و بالنده شدند. فرهنگ کارکردی این نقاشی ها به گونه ای بوده که همراه با دیگر فرهنگ های شفاهی عامیانه، مانند تعزیه خوانی و مرثیه خوانی، دگرگونی و تحول جامعه را پذیرا شد و در قالب شیوه نقالی که ریشه در فرهنگ گذشته های نه چندان دور در دوره اسلامی (دوره آل بویه) داشت، خود را نمایان ساخت. در این شیوه، نقاش کمتر در پی زیبایی است و بیشتر تلاش دارد اندیشه های مذهبی خود را در قالب پیروزی خیر بر شر و نیز غلبه اولیا بر اشقیا در قالب قراردادهای تصویری نشان دهد. علت تنوع در ترسیم این پرده ها با وجود شباهت موضوع در کلیت روایت ها مساله اصلی این مقاله است. پژوهش بر مبنای این فرضیه شکل گرفته که برخی روایت های مصور در پرده های مذهبی، ریشه در باورهایی عامیانه و نادرست دارد که صرفا جهت ایجاد جذابیت برای مردم عامه در این پرده ها به تصویر درآمده اند. و هدف شناسایی و رمز گشایی برخی روایت های عامیانه در این نقاشی هاست. روش تحقیق در این مقاله، توصیفی-تحلیلی با استناد به نقاشی های چهار استاد سرآمد این مکتب (حسین قوللر آقاسی، محمد مدبر، عباس بلوکی فر و محمد فراهانی) است. نتایج تحقیق، بیانگر آن است که نقاشان این مکتب عمدتا افرادی فاقد سواد خواندن و نوشتن بودند و صرفا در جهت عامه فهم و جذاب کردن وقایع کربلا برای بیان مظلومیت اهل بیت، مبادرت به ترسیم این روایت ها می کردند که صحت و سقم برخی از این روایت ها در هیچ کدام از منابع مرتبط به وقایع کربلا تایید نشده است.

Keywords:

نقاشی قهوه خانه ای , پرده های مذهبی , روایت های مذهبی , باورهای عامیانه