جانشینی و همنشینی واژگان در ادبیات فارسی(مجابات): دیدگاه یاکوبسن

محور جانشینی و همنشینی دو محور در زبانشناسی است. از دید یاکوبسن این دو فرایند، در هنر کلامی به ترتیب در دو نقش استعاری و مجازی ظاهر می شوند و روشی برای تشخیص سبک های ادبی و هنری به شمار می روند. ادبیات فارسی چندین دوره ی مشخص ادبی دارد که بر اساس گرایش شعرا به این محورها می توان آن ها را سبک شناسی کرد. در ادوار زبان فارسی آثاری را مشاهده می کنیم که در جواب و استقبال از آثار مشهور و به همان قالب و سبک با محور همنشینی و جانشینی سروده شده اند که در اصطلاح به آن ها «مجابات» گفته می شود. ویژگی این دست اشعار، وجود نشانه هایی در کلام است که مخاطب را به سرمشق و سراینده آن هدایت می کند. اهمیت فن جواب که مختص ایرانیان است در این است که سبب گسترش و فراگیری شعر از لحاظ معنایی می شود و آن را در فضایی ناتمام و ادامه دار قرار می دهد. ازاین رو، به سبب اهمیت و جایگاه فن مجابات در ادبیات فارسی، در این مقاله با شیوه توصیفی-تحلیلی به بررسی نقش ادبی و نحوه ی کارکرد محورهای زبانی همنشینی و جانشینی در برخی از اشعار جوابی پرداخته شده است. نتایج به دست آمده از این تحقیق نشان می دهد شاعران در جوابگویی های خود مطابق محور مدنظر سرمشق و متناسب با آن به این امر اهتمام ورزیده اند.

Keywords:

محورجانشینی , محورهمنشینی , مکتب پراگ , یاکوبسن , مجابات