مضامین بلاغی و ادبی حرف الف در اشعار سعدی، حافظ و شاعران هم عصر آن ها

آ، الف، ا، (همزه)، نخستین حرف از حروف الفبای پارسی، عربی و ابجدی است. در حساب جمل دارای ارزش عددی یک است. بیشتر شاعران ادب پارسی، به ویژه سعدی، حافظ و شاعران هم عصر آن ها، از شکل و جایگاه خاص و برخی ویژگی های منحصربه فرد حرف الف، در ساخت مضامین بکر و تعبیرات نغز ادب پارسی بهره بسیار برده اند. این مقاله که به روش توصیفی - تحلیلی و کتابخانه ای نگارش یافته، در پاسخ به این سوال که سعدی و شاعران هم عصر آن ها چگونه از مضامین بلاغی و ادبی حروف الفبا در اشعار خود بهره برده اند، به بررسی دو نوع ساختار کاربرد ادبی حرف الف، با تکیه بر شواهد شعری به دست آمده از اشعار این شاعران پرداخته است: ساختار اول شامل تصاویر شاعرانه، مضامین و تعابیر ادبی بر اساس شکل و ویژگی حرف الف و ساختار دوم شامل عبارت های فعلی و کنایی برساخته از شکل و ویژگی این حرف. با تحلیل این دو ساختار می توان گفت سعدی بسیار کمتر از دیگران از حرف الف در ساخت مضامین شعری بهره گرفته است. مضامین برساخته سعدی از حرف الف، جنبه های اجتماعی و اخلاقی دارد و از نکات ظریف ادبی و هنری برخوردار است. مولوی یکی از پرکارترین شاعران در آفرینش مضامین ظریف و نغز از حرف الف است. مولوی در این مضامین، بر تبیین اندیشه های درونی و عرفانی خود که بیشتر جنبه اخلاقی و اجتماعی دارد، تاکید می کند. شیخ کمال خجندی بعد از مولوی، با دقت نظر و ظرافت ویژه، بیشتر از دیگران به آفرینش های ادبی الف پرداخته   است. اوحدی مراغه ای، امیرخسرو دهلوی، حافظ، خواجوی کرمانی، سیف فرغانی و عراقی از دیگر شعرایی هستند که به صورت پراکنده، به مضمون آفرینی با حرف الف توجه کرده اند.

Keywords:

حرف الف , بلاغت , حافظ , سعدی