نقد نشانه شناختی کارکرد آشوب در نظم در باب اول گلستان سعدی

گلستان به عنوان متن ادبی بازتاب دهنده مسائل فرهنگی مختلفی، از زیباشناسی تا سیاست و دین، می تواند بستری مناسب در تحلیل نشانه شناسانه شیوه های معناسازی سعدی در بیان این مسائل باشد. پژوهش پیش رو به شیوه تحلیل کیفی و با تکیه بر مطالعات کتابخانه ای، در پی رسیدن به چنین هدفی با خوانش باب اول گلستان برمبنای آرای لوتمان، نشانه شناس فرهنگی و کلنکنبرگ درباره ناامنی نشانه ای است. این باب که تصویرگر چگونگی ارتباط شاه با زیردستان است، بر تقابل میان درویش و جایگاه های اجتماعی دیگر تکیه دارد که به عنوان بزرگ ترین تقابلی که سعدی از طریق آن، مفاهیم فرهنگی مختلفی را بیان می کند، پیوندی عمیق با دو مفهوم آشوب و نظم می یابد و تحلیل آن با رویکرد نشانه شناسی فرهنگی لوتمان می تواند شیوه اصلی سعدی را در معناسازی روشن کند. تقابل آشوب و نظم، ریشه در ناامنی نشانه ای در فرایند ارتباط نیز دارد که مسئله ای جدانشدنی از گفتمان قدرت است. در فرایند ارتباط شاه و زیردستان به عنوان نموداری از روابط قدرت، همواره شاهد آشفتن نظم گفتمان قدرت سیاسی هستیم که تحلیل این فرایند، بیانگر بروز آشوب در نظم به دو شیوه مختلف است که درواقع روش اصلی سعدی برای معناسازی در این باب از گلستان است. آشوب از ناحیه زیردستان بر نظم سیاسی فضای روایت غلبه دارد؛ اما در برابر نظم سیاسی به عنوان گفتمانی بیرون از فضای روایت مغلوب می شود. از طرفی، آشوب از ناحیه درویش به عنوان قشری از زیردستان با گفتمانی ویژه، هم نظم سیاسی فضای روایت و هم نظم سیاسی بیرون از آن را از هم می پاشد. با وجود این، اگر مفهوم قدرت وسیع تر از قلمرو نظم سیاسی باشد، رفتار درویش نه تنها نظم سیاسی بیرون از فضای روایت را نمی آشوبد؛ بلکه در فضای روایت نیز آشوب تلقی نمی شود.

Keywords:

باب اول گلستان سعدی , نشانه شناسی فرهنگی , یوری لوتمان , آشوب و نظم , ناامنی نشانه ای