سیر و تطور ردیف در قالب مثنوی برحسب نوع ادبی

قالب مثنوی را از منظر جنبه های موسیقایی متفاوت از قوالبی مثل غزل و قصیده می دانند. یکی از تفاوت هایی که برخی علمای بلاغت در این زمینه مطرح کرده اند، گرایش کمتر شاعران به کاربرد ردیف در این قالب، نسبت به قوالب دیگر شعری است. تحقیق پیش رو تلاش دارد ردیف را در این قالب مورد بررسی قرار دهد. از آنجا که ممکن است عواملی چون نوع ادبی، دوره های مختلف شعر فارسی و بخش های توصیفی یا روایی منظومه، در میزان استفاده از این عنصر نقش داشته باشد، این تحقیق، کاربرد ردیف را در نوع ادبی عرفان و زهد (حدیقه الحقیقه، رحیق التحقیق، مخزن الاسرار نظامی) و غنایی (ورقه و گلشاه، ویس و رامین، لیلی و مجنون) و با توجه به مولفه های مذکور، با تاکید بر هزار بیت از هریک از منظومه ها بررسی کرده است. این تحقیق نشان می دهد میزان کاربرد ردیف در مثنوی نیز همانند قوالب دیگر، به مرور افزایش یافته است. علاوه بر آن میان اشعار روایی و غیرروایی در کاربرد ردیف، تفاوتی محسوس وجود ندارد؛ اما توزیع ردیف، در بخش های مختلف یک منظومه، یکسان نیست. در انواع مختلف ادبی، میزان به کارگیری ردیف، متفاوت است و برخلاف تصور اولیه، منظومه های غنایی، کمتر از عرفانی، از ردیف بهره برده اند.

Keywords:

قالب مثنوی , موسیقی شعر , ردیف , ادب عرفانی , ادب غنایی