بلاغت ساخت های نحوی نشان دار در اشعار نیمایی اخوان ثالث

رابطه دستور زبان و بلاغت سخن، هنوز به قدر کفایت در زبان فارسی به طور عام و زبان شعری به طور خاص بررسی و تحلیل نشده است. هرچند قاعدتا رابطه ساخت های نحوی و بلاغت در زبان شعر، تابعی از همین رابطه در کاربرد عادی زبان است، خودآگاهی و معناداری کاربرد برخی ساخت های نحوی در شعر را نمی توان نادیده گرفت. هنر شاعران در پرداخت ساخت های نحوی متنوع به گونه ای که با بافت و بلاغت سخن تناسب یابد، چنان آشکار است که توجه منتقدان ادبی و عالمان نحو را برانگیخته است؛ اما هنوز برای یافتن روش و چارچوبی جامع که این هنر نحوی و بلاغی را به درستی صورت بندی و تحلیل کند، راه درازی در پیش است. هدف مقاله حاضر آن است که نشان دهد  اخوان ثالث چگونه ساخت های دستوری و نحوی نشان دار مختلف و متنوع را با ملاحظه بافت زبانی و موقعیتی در خدمت القای معنی و پیام مورد نظر خویش قرار می دهد. از این رو، برخی ساخت های نحوی نشان دار اشعار نیمایی اخوان ثالث را تحلیل می کند تا ضمن نشان دادن جزئیاتی از هنر شاعری او در حوزه نحو و بلاغت، در یافتن روش و چارچوب یادشده نیز سهمی ایفا کند. در میان ساخت های نشان دار نحوی، بیشتر بر جابه جایی اجزای جمله و تغییرات آرایش نحوی تمرکز شده است. در تحلیل ها از برخی مفاهیم نظری چون نشان دار/ بی نشان (از دانش نحو)، اطلاع نو/ کهنه (هلیدی)، مبتداسازی و تغییر آرایش واژگانی (زبان شناسی نقش گرا) و روش جرجانی در مقایسه ساخت های خاص نحوی با ساخت های عادی بهره برده ایم. در این مقاله با روش پژوهش کیفی و با تحلیل شواهد شعری و نحوی نشان داده ایم که چگونه اخوان با خودآگاهی، برخی ساخت های نحوی را به طور معناداری در خدمت القای معنی و جلب توجه مخاطب قرار می دهد و زبان فارسی چه ظرفیت بالقوه بزرگی در این زمینه در اختیار کاربران خود می گذارد.

Keywords:

خوان ثالث , شعر نیمایی , ساخت نشان دار نحوی , بلاغت , نحو