نقش عوامل ژئومورفولوژیکی در استقرار سکونتگاههای روستایی استان ایلام

پیدایش سکونتگاه های بشری همواره بر پایه عوامل طبیعی مانند آب و خاک مناسب استوار بوده و روستاها به عنوان اولین شکل حیات جمعی انسان از ویژگی های متعدد طبیعی ، اقتصادی و ... تاثیر می پذیرند. از آنجا که محیط طبیعی به عنوان یک عامل تعیین کننده در استقرار سکونتگاههای انسانی محسوب می شود لذا محل استقرار سکونتگاه ها و سایر تاسیسات انسانی ، کاملا تحت تاثیر عوامل طبیعی به ویژه ژئومورفولوژی و زمین شناسی قرار گرفته است . عواملی همچون ارتفاع از سطح دریا، شیب ، دما و بارش بسترهای طبیعی موثر در پراکنش و توزیع سکونتگاه های روستایی می باشند که برخی از آنها نقش موثرتری در این زمینه ایفا می کنند. مقاله حاضر با استفاده از روش توصیفی - تحلیلی ، پس از جمع آوری دادهها و اطلاعات موردنیاز، به ارزیابی نقش عوامل ژئومورفولوژیکی در استقرار سکونتگاههای روستایی استان ایلام پرداخته است . از ویژگی های بنیادی نظام روستانشینی در استان، استقرار سکونتگاههای کوچک اندام در پهنه فضایی آن است . نتایج مطالعات نشان می دهد که بیش از ۵۰ درصد سکونتگاههای استان دارای جمعیت کمتر از ۵۰ خانوار می باشند. همچنین یکی از دغدغه های اساسی نظام روستانشینی در استان، روند افزایش سکونتگاههای روستایی خالی از سکنه است . نتایج حاصله از ارزیابی ها نشان می دهد از مجموع نقاط روستایی استان ۳۴۰ روستا در ارتفاع ۱۰۰۰ تا ۱۵۰۰ متری قرار دارند که ۸/۳۸ درصد کل روستاها ی استان را تشکیل می دهد. دراین پهنه بندی ارتفاعی بیشترین تعداد روستاهای استان مکان یابی شده است . ۳۳۹ روستا یا ۷/۳۸ درصد در ارتفاع ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ متری از سطح دریا استقرار یافته است . بدین ترتیب حدود ۷۸ درصد نقاط روستایی در زون ارتفاعی بین ۵۰۰ تا۱۵۰۰ متری قرار دارند که در طبقه بندی ارتفاعی استان با اراضی پایکوهی منطبق است . ۲۰ درصد روستاها در ارتفاع کمتر از ۵۰۰ متر و ۵/۲ درصد در ارتفاع ۱۵۰۰ تا۲۰۰۰ متری (ناحیه کوهستانی ) قرار دارند. همچنین روستاهای استان در هم پیوندی قابل توجهی با شبکه آبراهه ها ی طبیعی مکان یابی شده اند. بررسی های نحوه استقرار سکونتگاههای روستایی در استان حکایت از این موضوع دارد که توزیع مکانی سکونتگاه های روستایی آن تابعی از شرایط اکولوژیکی بویژه منابع آب است دریک ارزیابی کلی بیش از ۹۰ درصد روستاهای استان حداکثر در ناحیه ۳ کیلومتری خود به یک رودخانه دسترسی دارند. دراین میان ۴۴۸ روستا یا بیش از ۵۱ درصد روستاها در فاصله یک کیلومتری از آبراهه ها مکان یابی شده اند. همچنین تعداد و توزیع روستاها براساس فاصله از راههای ارتباطی اصلی را نشان می دهد حدود ۵۵ درصد روستاهای استان (۴۷۹ روستا) در فاصله ۳ کیلومتری از راههای ارتباطی شکل گرفته اند. نحوه مکانیابی روستاها نسبت به شبکه آبراهه ها در همین فاصله شاخص ۹۰ در صد را نشان می دهد که همبستگی قابل توجهی است . این بدان معنی است که نظام استقرار روستایی در استان ایلام در حال حاضر بیش از آنکه تابع شبکه راههای ارتباطی یا پدیده های انسان - ساخت باشد، تابع عناصر طبیعی یا توان های اکولوژیکی محیط است .

Keywords:

ژئومورفولوژی , سکونتگاه , روستا , ایلام