انتخاب موضوع پایان نامه در دانشکده معماری و شهرسازی یک نظریه زمینه ای برآمده از تجارب اساتید راهنما

پیشینه ها و اهداف: گسترش قابل توجه دوره های تحصیلات تکمیلی دانشگاهی در ایران، به ویژه دوره های کارشناسی ارشد، موجب شده است که بخش عمده ای از پژوهش ها، ازجمله پژوهش های معماری و شهرسازی، در قالب پایان نامه های کارشناسی ارشد انجام پذیرد. فرایند تدوین پایان نامه، اصلی ترین پژوهش دوره کارشناسی ارشد، به ویژه مرحله انتخاب موضوع، از اهمیت خاصی برخوردار است. مرور ادبیات موجود حاکی از فقدان پژوهش کافی در مورد پایان نامه های کارشناسی ارشد معماری و شهرسازی در ایران، به ویژه در مورد فرایند انتخاب موضوع است. ازاین رو بررسی چگونگی انتخاب موضوع پایان نامه ها و همچنین کندوکاو در تجربه کنشگران اصلی در فرایند انتخاب این موضوع، به ویژه در تجربه اساتید راهنما از این فرایند، اهمیت خاصی دارد؛ زیرا می تواند به بالابردن کیفیت و بازدهی این گونه فعالیت های دانشگاهی کمک کند. هدف در این پژوهش کندوکاو در تجربه اساتید دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه شهید بهشتی در زمینه فرایند انتخاب موضوع پایان نامه های کارشناسی ارشد، و تدوین یک مدل پارادایمی یا چارچوب مفهومی به منظور بازنمایی و تبیین تجربه مزبور است. به دنبال هدف اصلی، اهداف فرعی نیز شامل ۱) شناسایی «مقوله محوری» در تجربه اساتید راهنمای دانشکده معماری و شهرسازی از فرایند انتخاب موضوع پایان نامه های کارشناسی ارشد، ۲) تبیین «علل» و «شرایط مداخله گر» و «شرایط زمینه ای» پدید آمدن مقوله محوری، و ۳) چگونگی تعامل اساتید راهنما با مقوله محوری و «پیامد»های آن مد نظر است.مواد و روش ها: این مطالعه یک پژوهش کیفی بر اساس روش «نظریه زمینه ای» است. مشارکت کنندگان در این پژوهش ۲۳ نفر از مجرب ترین اساتید راهنمای پایان نامه های کارشناسی ارشد از همه گروه های آموزشی در دانشکده معماری و شهرسازی هستند. روش نمونه گیری به صورت «هدفمند» است که با پدیدار شدن مقوله های اولیه، مشارکت کنندگان بعدی با استفاده از روش «نمونه گیری نظری» تا حصول اشباع نظری مقوله ها و مفاهیم کشف شده انتخاب شده اند. داده های مورد نیاز با انجام مصاحبه های نیمه ساختارمند گردآوری شدند. دو پرسش کلی برای برانگیختن حساسیت و تامل در مشارکت کنندگان عرضه شد. در پرسش نخست، تشریح تجربه ایشان در زمینه انتخاب موضوع پایان نامه ها و در سوال دوم، نظر ایشان در زمینه شیوه بهینه انتخاب یا تولید موضوع برای پایان نامه های کارشناسی ارشد پرسیده شد. سپس مصاحبه ها ضبط و پس از آن به صورت متن پیاده سازی شد. تحلیل محتوای متون، طی چندین گام، از طریق کدبندی «آزاد»، «محوری»، و «گزینشی» به طور سیستماتیک انجام شد. بر اساس کدبندی محوری، مقولات کشف شده تحت عناوین مقوله های علی، زمینه ای، مداخله گر، تعاملی، و پیامدی طبقه بندی و برچسب گذاری شدند و روابط میان آنها به صورت یک مدل پارادایمی عرضه شد.نتیجه ها و جمع بندی: به طورکلی، بنابر یافته های این پژوهش، مشارکت کنندگان «فقدان یک راهبرد رسمی و صریح برای فرایند انتخاب موضوع پایان نامه در دانشکده» را «مقوله محوری» یا پدیده اصلی دانسته و تجربه کرده اند. این مطالعه، همچنین نشان می دهد که اساتید مشارکت کننده، در غیاب یک راهبرد رسمی و صریح یا یک «تصویر معنابخش بزرگ تر»، بر دانش های ضمنی و برداشت های ذوقی خویش در مورد تعریف و ماموریت پایان نامه کارشناسی ارشد اتکا کرده اند و بدین گونه به مجموعه ای، نه لزوما هماهنگ، از راهبردهای ضمنی و غیرمدون انفرادی دست یافته و آن را مبنای عمل خود کرده اند. شکل گیری «مقوله محوری» این مطالعه، به مجموعه ای از «شرایط علی و زمینه ای»، نظیر الگوبرداری غیرانتقادی از دوره ها و برنامه های دانشگاه های خارجی، فقدان ارتباط نهادی لازم میان دانشگاه با صنعت، دولت و جامعه، تنوع فرهنگ های رشته ای موجود در دانشکده، گرایشات ذوقی اساتید، و بی ثباتی در مقررات و مدیریت ها نسبت داده شده است. «پیامد» اصلی ناشی از چنین شرایطی، «جزیره ای شدن پژوهش ها» در گروه های آموزشی و نبود هم افزایی و انباشت نتایج پایان نامه ها بوده است. در این پژوهش بر اهمیت و لزوم شکل گیری یک «فهم مشترک» از تعریف و ماموریت پایان نامه کارشناسی ارشد نزد اعضای هیئت علمی دانشکده دلالت شده است. از دیگر دلالت های این مطالعه باید به ضرورت گفتمان سازی در حوزه تعلیم و تربیت مناسب معماری و شهرسازی، ظرفیت سازی برای برنامه ریزی آموزشی و تدوین سند راهبردی دانشکده، استقبال از تنوع فرهنگ های رشته ای موجود در دانشکده به مثابه یک فرصت، تقویت تفکر انتقادی  بازاندیشانه در دانشجویان، و ضرورت تقویت رابطه نهادی میان دانشگاه، صنعت، دولت و جامعه اشاره کرد.

Keywords:

پایان نامه , انتخاب موضوع , نظریه زمینه ای , استاد راهنما , دانشکده معماری و شهرسازی