دانش سنتی منابع ژنتیک دریایی در مناطق خارج از حوزه صلاحیت ملی

دانش سنتی شامل تاریخ ، هنر، زبان، سرزمین ، مدیریت منابع ، کشاورزی، ماهیگیری، سلامت انسان و زیست مندان، آموزش، مذهب و حقوق است . این دانش برای زندگی اقتصادی، اجتماعی ، فرهنگی و حتی روانی مردمان بومی و اجتماعات محلی وتحقق طیف وسیعی از حقوق بشری آنان از جمله حق بر غذا، سلامت و بهداشت ، توسعه فرهنگ و تعیین سرنوشت اجتماعی آنان ضروری است و نظامهای قانونی متکی به حفظ ، توسعه و استفاده مداوم از این دانش سنتی خواهد بود. شناسایی حقوق جوامع محلی بر دانش سنتی خود در بیش از دهها سند بین المللی از جمله کنوانسیون تنوع زیستی کنوانسیون تنوع زیستی ((CBD و پروتکل ناگویا (NAGOYA) و اعلامیه سازمان ملل بر حقوق مردمان بومی آمدهاست و حقوق مردم بومی را بر منابع ژنتیک ، دانش سنتی ، مالکیت فکری و نظام های قانونی و مجوزهای سنتی به رسمیت شناخته است . امروزه منابع ژنتیکی دریایی به دلیل برخورداری از ارزشهای بالای علمی و تجاری بالقوه و بالفعل آن، بیش از منابع ژنتیک زمینی و منابع معدنی مورد توجه هستند. به همین دلیل اکتشاف منابع ژنتیکی دریایی منجر به افزایش تعداد ادعاهای بین المللی در زمینه ثبت اختراعات منابع ژنتیک دریایی شده است . در نتیجه با توجه به ویژگی های منحصر به فرد زیست مندان دریایی ، ظرفیت پژوهش های کاربردی و تولید محصولات از ارزش ویژهای برخوردار هستند. به طوری که کشورهای پیشرفته ودولت های صنعتی که با بکارگیری علم و فناوریهای نوین در زمینه اکتشافات زیستی ، محصولات مختلف را با درآمدهای چند میلیون دلاری در بخش های مختلف صنایع از جمله داروسازی و پزشکی ، غذایی و نوشیدنی ، آرایشی و بهداشتی ، کشاورزی و زیست فناوری تولید می کنند. بدیهی است دولت ها با اتخاذ اقدامات قانونی مقتضی نظیر ثبت اختراع از تلاشهای خود در این عرصه حمایت می کنند. به همین دلیل کنوانسیون تنوع زیستی و پروتکل ناگویا در مورد دسترسی و اشتراک منافع ، به دنبال نظام دسترسی و تسهیم منافع و بهرهمندی منصفانه همگان از این منابع هستند. از این رو تکلیف دولت ها به توجه به دانش سنتی و حقوق مردمان بومی و جوامع محلی در جریان بهرهبرداری و ثبت اختراع، زمینه تسهیم منافع و بهرهمندی همگان را فراهم می کند. قابل اشاره است که تاکنون در عرصه حقوق بین الملل منابع ژنتیک دریایی که در مناطق خارج از حوزه صلاحیت ملی وجود دارند، سازوکار لازم و کامل برای قاعدهمندی دسترسی و مدیریت این منابع وجود نداشته است از طرفی سایر کنوانسیونها نظیر تنوع زیستی ((CBD، حقوق دریاها (UNCLOS)، و حقوق مالکیت فکری جهانی (WIPOC) نیز فقط منابع ژنتیک دریایی در مناطق تحت صلاحیت ملی را مد نظر قرار دادهاند و بدیهی است که مقررات وضع شده مناطق خارج از حیطه صلاحیت ملی را شامل نمی شود، و در نتیجه ساختار جامعی برای حکمرانی اکتشافات زیستی در مناطق خارج از حوزه صلاحیت ملی کشورها ارائه نداده اند. به همین دلیل مجمع عمومی سازمان ملل با صدور قطعنامه ای /در سال ۲۰۱۵ بر لزوم انعقاد موافقت نامه بین المللی جدید مطابق کنوانسیون حقوق دریاها در حوزه حفاظت و استفاده پایدار از تنوع زیستی اذعان داشت که با شروع کنفرانس بین دولتی در خصوص انعقاد سند الزامآور ”حفاظت و بهرهبرداری پایدار از تنوع زیستی مناطق دریایی خارج از صلاحیت ملی ” در سال ۲۰۱۸ این تلاش وارد مرحله نهایی گردید و در نهایت سند A/CONF.۲۳۲/۲۰۲۳/CRP.۳ مربوط به ”تنوع زیستی مناطق خارج از حوزه صلاحیت ملی Biodiversity Beyond National Jurisdiction (BBNJ) - ” برای رایگیری نهایی در جلسه عمومی سازمان ملل (ژوئن ۲۰۲۳) تصمیم گیری می شود. این موافقت نامه در برگیرنده چهار موضوع و محور اصلی ۱) منابع ژنتیک دریایی ، ۲) ابزارهای مدیریت منطقه محور از جمله مناطق حفاظت شده دریایی ، ۳) ارزیابی اثرات زیست محیطی ، و ۴) ظرفیت سازی و انتقال فناوری می باشد.

Keywords:

منابع ژنتیک دریایی , مناطق حفاظت شده , دانش HYPERLINK