خبط کاتبان ناشی، در خلط متون و حواشی: نگاهی به گواهی فخر رازی

الحاق حواشی به متن، یکی از انواع تصحیفاتی است که گاه در فرایند رونویسی آثار کهن، در دست نوشت های آنها اتفاق افتاده است و موجب غامض و نامفهوم شدن، یا ناراست و ناسازوار گشتن برخی از عبارات آن آثار شده است. فخر رازی (د: ۶۰۶ ه‍.ق.)، عالم نامبردار اشعری، در شرحی که بر کتاب معروف ابن سینا (د: ۴۲۸ ه‍.ق.) به نام عیون الحکمه نوشته است، در دو موضع، درباره تصحیف خطاساز و ابهام آفرین الحاق حواشی به متن در نسخ خطی سخن گفته است و از وقوع چنین تصحیفاتی در مصنفات خود خبر داده. گواهی او در این خصوص از جهاتی چند درخور اعتناست، به ویژه از این جهت که نمودار حدوث زودهنگام اینگونه تصحیفات و تحریفات در نسخ خطی است و اینکه رخ دادن این سنخ تصحیفات مشکل ساز در آنها، نه فقط در طول چند قرن بلکه تنها در طی چند دهه و حتی چند سال نیز امکان پذیر و گاه محقق بوده است.

Keywords:

نسخ خطی , تصحیف , حواشی , کاتبان , فخر رازی