روند آموزش بهداشت فردی و اجتماعی در ایران موردپژوهی: از اقدامات میرزا تقی خان امیرکبیر تا ایجاد سپاه بهداشت

از دیرباز، بهداشت و نظافت شخصی ازجمله احکام و تکالیف شرعی شمرده می شد و مومنان موظف بودند برای اجرای برخی عبادات خود را پاکیزه نگاه دارند. در روزگار نو، هم پای اکتشافات پی درپی و پیشرفت علوم مختلف، بهداشت و نظافت شخصی و اجتماعی به صورت دانشی وابسته به پزشکی نوین درآمد و به تدریج از شرایع و تکالیف دینی جدا شد و وجه اجتماعی یافت. پرسش اصلی این مقاله این است که نهادینه شدن بهداشت شخصی و اجتماعی، طی دوران صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر تا تشکیل سپاه بهداشت در سال ۱۳۴۳ ش، چه روندی را طی کرده است. روش پژوهش تاریخی با رویکرد توصیفی-تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه ای، نشریات و جراید دوران پهلوی است. براساس نتایج پژوهش، به دنبال شناخت تدریجی ایرانیان با تمدن غرب و دستاوردهای علمی آن، و پس از اقدامات امیرکبیر، به تدریج مفهوم بهداشت فردی و اجتماعی معنادار شد و رعایت اصول بهداشتی به عادت و فرهنگ همگانی تبدیل شد؛ فرایندی که در دوران حکومت رضاشاه کند و بطئی بود. پس از جنگ جهانی دوم، متاثر از تبلیغات وسیع، نهادینه کردن بهداشت با اجرای برنامه های مختلف تبلیغی مانند چاپ نشریات مخصوص بهداشتی، گنجاندن مفاهیم مربوطه در برنامه های تحصیلی مدارس و استفاده از ابزار رسانه ای جدید مانند نمایش فیلم های بهداشتی در شهرها و روستاها، هر روز تعداد بیشتری از ایرانیان با اصول بهداشت فردی و اجتماعی آشنا شدند و رعایت آن با انواع محصولات بهداشتی همگانی گردید. سرانجام با تشکیل سپاه بهداشت در سال ۱۳۴۳ ش این روند در سراسر ایران شتاب گرفت.

Keywords:

بهداشت فردی , بهداشت اجتماعی , میرزا تقی خان امیرکبیر , سپاه بهداشت , دوره قاجار , دوره پهلوی