تطور نهادهای اجتماعی و فرهنگی سرزمین های خلیج فارس شرقی از ورود اسلام تا پایان قرن چهارم هجری

از آغاز اسلام تا قرن چهارم هجری، سرزمین های خلیج فارس شرقی شاهد تحولات گسترده ای در نهادهای اجتماعی و فرهنگی بودند. این تحولات با تسلط اعراب، پذیرش دین اسلام، تعامل فرهنگ ها، آداب و رسوم و تمدن های مختلف آغاز گردید و تحت تاثیر عوامل متعدد، به تدریج موجب تغییرات ساختاری در نهادهای اجتماعی و فرهنگی شد. به همین دلیل این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی، به دنبال بررسی این سوال می باشد که نهادهای اجتماعی و فرهنگی سرزمین های خلیج فارس شرقی از ورود اسلام تا پایان قرن چهارم هجری چه تحولاتی را پشت سر گذاشت؟ فرضیه ما در مورد این سوال نیز این است که ورود اسلام، دگرگونی ها و تغییرات عمیقی در ساختار اجتماعی، فرهنگی و مذهبی ایجاد نمود. نتیجه ی این پژوهش حاکی از آن است که ساختارهای اجتماعی و بافت جمعیتی سرزمین های خلیج فارس شرقی با ورود و گسترش مهاجران عرب دچار تغییر شد و تحولاتی همچون رشد شهرنشینی، رشد جمعیت، تشکیل اشرافیت جدید و تشکیلات جدید اجتماعی را تجربه نمود. سازمان ها و دیوان های دولتی با تلفیق سنت های ساسانی و اسلامی توسعه یافتند. علوم عقلی و نقلی، بخصوص در زمان عباسیان به کمک خاندان ها و افراد بانفوذ ایرانی گسترش یافت و مراکزی همچون بخارا، مرو و نیشابور به کانون دانش اسلامی تبدیل شدند. بسیاری از خاندان های ایرانی مانند برامکه، سهل، جیهانی و ... در تطور نهادهای دیوانی، علمی و آموزشی نقش بی بدیل داشتند و با اتکاء بر رسوم و آداب اجدادی خود، مشاغل مهم را اداره کرده و با نشر علوم مختلف و رسوم ایرانی، فرهنگ ملی خود را گسترش دادند. رقابت میان تسنن و تشیع و حضور جنبش ها و مکاتب مختلف، بخصوص شعوبیه و معتزله نیز، موجب غنای فرهنگی و شکل گیری نهادهای مذهبی و آموزشی مستقل شد و این نهضت ها، با تاکید بر برابری و عدالت، نقش مهمی در تقویت هویت های ایرانی و اصلاح ساختارهای اجتماعی داشتند.

Keywords:

نهادهای اجتماعی-فرهنگی , سلسله مراتب اجتماعی , سرزمین های خلیج فارس شرقی , مذهب , علوم